قیمت دلار در بازار تهران که یکشنبه هفته گذشته با افزایشی چشم‌گیر به ۱۶۲۶۰ تومان رسیده بود، روند نزولی خود در چند روز گذشته را ادامه داده و به کانال ۱۵۳۰۰ تومان وارد شده است.

افزایش و کاهش نرخ ارز در بازاری که تنظیم مکانیسم کنترل عرضه و سرکوب یا تشویق تقاضا در کنترل دولت است، تحلیل‌های گوناگونی ایجاد می‌کند.

برخی تحلیلگران اقتصادی، عرضه سهام شرکت سرمایه‌گذاری تأمین اجتماعی (شستا) را یکی از عوامل کاهش نرخ ارز دانسته‌اند. شستا روز چهارشنبه ۲۷ فروردین، تعداد شش میلیارد و ۷۰۰ میلیون سهم به‌صورت عمومی و یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون سهم برای صندوق‌های سرمایه‌گذاری در بازار بورس تهران عرضه کرد.

گفته شده است که تمایل بازیگران بازار بورس برای خرید سهام عرضه‌شده شستا، فشار تقاضا در بازار ارز را کاهش داده و سبب کاهش قیمت دلار در بازار شده است.

چشم‌انداز مبهم معاملات دلاری و حذف تقاضای اسکناس ارزی دو دلیل دیگر این کاهش قیمت عنوان شده است.

از دیگر سو، گروهی دیگر معتقدند که در دو ماه گذشته و با فراگیری کرونا در ایران، تقاضای مؤثر برای اسکناس ارزی به‌شدت کاهش یافته است و عملاً هیچ فشار تقاضایی در بازار وجود ندارد. این گروه معتقدند که افزایش نرخ ارز به‌رغم نبود تقاضا در یک‌ماه گذشته به دلیل کاهش دسترسی ایران به بازار هرات و افت معاملات در دوبی بوده است.

شیوع کرونا سبب نیمه‌تعطیل شدن بازار معاملات درهمی در دوبی شد و دسترسی مستقیم ایران به بازار هرات برای تأمین اسکناس ارزی را به‌شدت مختل کرد.   

این تحلیلگران معتقدند که با ازسرگیری معاملات در بازار دوبی، فشار تقاضا مجدداً سبب افزایش قیمت ارز خواهد شد.

قیمت ۱۵۳۰۰ تومانی فعلی دلار، کمترین میزان قیمت ارز در سال جدید است.

دولت ایران بزرگ‌ترین عرضه‌کننده ارز در بازار ایران است و عملاً در پشت‌پرده، توازن عرضه و تقاضا در بازار را برقرار می‌کند. در چند دهه گذشته، موج‌های کاهشی و افزایشی بزرگ در قیمت ارز با بازیگردانی بانک مرکزی انجام شده است. هرگاه این بانک بیش از نیاز مؤثر، ارز به بازار وارد کرده، قیمت‌ها با افت محسوس مواجه شده است.

همچنین، زمانی که تحریم‌های آمریکا، توان ارزی دولت را کاهش داده و امکان تداوم عرضه را از بانک مرکزی سلب کرده قیمت ارز جهش‌های ۳۰۰ درصدی در زمان کوتاه را نیز تجربه کرده است.

بانک مرکزی ایران همواره میزان و زمان مداخله‌اش در بازار را محرمانه نگاه می‌دارد. عبدالناصر همتی، رئیس‌کل بانک مرکزی در خردادماه سال گذشته اعلام کرده بود که او با استفاده از منابع ارزی «صندوق توسعه ملی» توانسته بر موج افزایش قیمت دلار در مهر و آبان سال ۹۷ مقابله کند. میزان این مداخله تا زمان انتشار گزارش تفریغ بودجه سال ۹۷ نامشخص بود.

بر اساس گزارش عادل آذر، رئیس دیوان محاسبات، در سال ۹۷، بانک مرکزی میزان ۲۷ میلیارد دلار ارز و ۶۰ تن طلا وارد بازار کرده است. در این گزارش آمده که مشخص نیست این میزان ارز و طلا به چه کسانی داده شده است و عملکرد نیابتی آن‌ها در کنترل بازار ارز چگونه بوده است.

کاهش کنونی قیمت ارز -اگر تداوم داشته باشد، نگاه‌ها را مجدداً به سمت «دست نامرئی بانک مرکزی» و برنامه این نهاد برای مداخله گسترده در بخش عرضه، برمی‌گرداند تا «دست نامرئی بازار» و توازن طبیعی عرضه و تقاضا.