برای نخستین بار پس از سال ۱۳۸۸، دفتر نمایندگی سازمان ملل متحد در افغانستان، یا یوناما، چهار عضو بین‌المللی به کمیسیون‌های انتخاباتی این کشور معرفی کرده است. این اعضا حق رأی ندارند اما آن طوری که در قانون انتخابات پیش‌بینی شده است می‌توانند کمیسیون انتخابات و کمیسیون شکایات انتخاباتی را در تأمین شفافیت در پروسه انتخابات کمک کنند. اقدام یوناما برای معرفی چهار عضو بین‌المللی به کمیسیون‌های انتخاباتی افغانستان از چند منظر مهم است.
نهادهای انتخاباتی افغانستان در یک و نیم دهه گذشته از دخالت مداوم و غرض‌آلود حکومت، سیاسیون و زورمندان محلی متأثر بوده و عزل و نصب افراد در سطوح رهبری کمیسیون‌های انتخاباتی مبتنی بر روابط و سلیقه‌های سیاسی صورت گرفته است. دستبرد در آرای مردم و تلاش برای مهندسی نتایج انتخابات متأسفانه به یک رویه سیاسی تبدیل شده است. درک عمومی و مسلط از چگونگی کارکرد نهادهای انتخاباتی در میان شهروندان افغانستان این است که آرای مردم نتیجه انتخابات را تعیین نمی‌کند. حافظه جمعی رأی‌دهندگانی که با جسارت و امید، از بدخشان تا قندهار و از هرات تا ننگرهار، بارها پای صندوق‌های رأی رفتند، یادآور توطئه‌های پیدا و پنهانی است که گروه‌های ضد دموکراسی و مردم‌سالاری طراحی کردند و آرای واقعی مردم را به سخره گرفتند. این درام تراژیک که با نیت‌های ناسالم سیاسی و تلاش برای اعاده هژمونی قومی راه افتاد، اساس اعتماد شهروندان را بر دموکراسی و جمهوری سست و لرزان کرد.
پرداختن به تک تک موارد نقض قانون و رویه‌های پذیرفته شده انتخاباتی در یک دهه گذشته، فرصت و چارچوب جداگانه‌ای می‌طلبد، اما گروه‌هایی احتمالا به یاد دارند که نتایج انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸ چه سرنوشتی پیدا کرد؟ حامد کرزی رئیس جمهوری پیشین چرا نتایج انتخابات پارلمانی ۱۳۸۹ را نپذیرفت و به طور غیر قانونی محکمه انتخاباتی دایر کرد؛ کودتای سال ۱۳۹۳ چگونه به تشکیل حکومت وحدت ملی انجامید؟ پرونده اصلاحات انتخاباتی چرا سیاسی شد و در رسوایی انتخابات پارلمانی ۱۳۹۷ چه کسانی با چه نیت‌های نقش داشتند؟
حالا که یوناما و همکاران انتخاباتی آنها موافقت کرده‌اند تا اعضای بین‌المللی به کمیسیون‌های انتخاباتی معرفی کنند، باید اطمینان حاصل شود که هیچ مانعی سیاسی مقابل انجام وظیفه آنها وجود ندارد. نهادهای انتخاباتی درگیر بحران بی‌اعتمادی هستند. رهبری جدید کمیسیون‌های انتخاباتی از یک سو با میراثی از ناکارایی و ناکامی مواجه‌اند و از سوی دیگر متأسفانه ظرفیت تکنیکی و فکری لازم برای مدیریت برگزاری همزمان چند انتخابات در مهر ماه امسال را ندارند. پیوستن متخصصان بین‌المللی به تیم کاری آنها کاستی کمبود ظرفیت حرفه‌ای را تا حدی جبران می‌کند. حضور اعضای بین‌المللی در کمیسیون‌های انتخاباتی همچنین برگشت اعتماد نهادهای کمک‌کننده به روند انتخابات را تسریع می‌کند. کشورهای حامی دموکراسی در افغانستان میلیون‌ها دلار برای نهادسازی و فرهنگ‌سازی به دموکراسی مشارکتی هزینه کرده‌اند و اکنون نیز بدون همکاری مالی آنها امکان برگزاری انتخابات وجود ندارد.
از سوی دیگر، حضور اعضای بین‌المللی در ترکیب کمیسیون‌های انتخاباتی کمک شایانی به تضمین استقلال نهادهای انتخاباتی می‌کند. انتخابات آینده ریاست جمهوری قطعاً انتخابات پر حاشیه‌ای خواهد بود. قصد هیچ پیش‌داوری وجود ندارد، اما آن طور که تجربه انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۹۳ نشان داد، بعید به نظر می‌رسد که تمامی اعضای افغانستانی کمیسیون‌های انتخاباتی، فارغ از سلیقه‌های قومی و سیاسی اصل برگزاری انتخابات شفاف، آزاد و عادلانه را رعایت کنند. در صورت تکرار تجربه ناگوار صف‌بندی‌های سیاسی و قومی در سطح رهبری نهادهای انتخاباتی، اعضای بین‌المللی می‌توانند وارد عمل شوند؛ البته مشروط بر این که حق رأی در تصمیم‌گیری کمیسیون‌ها اعاده شود.
و سرانجام، برگزاری شفاف و عادلانه انتخابات ریاست جمهوری، برای مشروعیت دولت و سلامت نظام در افغانستان حتمی است. هیچ گزینه دیگری غیر از انتخابات، برای گذار از بن‌بست کنونی وجود ندارد. برگزاری انتخابات اما نباید تمامیت ثبات نیم‌بند سیاسی فعلی را نیز برهم بزند. از این رو، ضروری است که نقش اعضای بین‌المللی کمیسیون‌های انتخاباتی برجسته‌تر شود و به معضل اعتماد جمعی به نهادها و پروسه‌های انتخاباتی پرداخته شود.
