محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران در نامه‌ای به دبیرکل سازمان ملل خواستار رفع تحریم‌ها شده و ادعا کرده که تحریم‌ها مانع فروش دارو، تجهیزات پزشکی و کالاهای بشردوستانه به ایران می‌شود و مانعی عمده در راه مبارزه با شیوع کرونا در ایران است. او پیش‌تر هم به طور غیرمستقیم آمریکا را خطاب قرار داده و توییت کرده بود: «این غیراخلاقی است که به یک قلدر اجازه دهید بی‌گناهان را به قتل برساند.»

حسن روحانی، رئیس‌جمهور هم در نامه به سران برخی کشورها از آنها خواسته اکنون که ایران با کرونا درگیر شده، به تهران برای شکستن سد تحریم‌ها کمک کنند. روحانی ادعا کرده که تحریم‌ها در مداوای بیماران مبتلا به کرونا در ایران اخلال ایجاد کرده است.

برخی دیگر از مقامات تهران از جمله علی لاریجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی نیز ادعاهای مشابهی مطرح کرده‌اند. پیروز حناچی، شهردار تهران، گامی فراتر نهاده و دلیل عدم اجرای قرنطینه را ناتوانی در تامین مایحتاج مردم به دلیل تحریم‌های آمریکا عنوان کرده است.

تردیدی نیست که تحریم‌ها فشار مضاعفی بر دوش مردم و اقتصاد بیمار ایران وارد می‌کند، اما ادعای نقش تحریم‌ها در تامین دارو و تجهیزات پزشکی در ایران تا چه اندازه با واقعیت‌ها همخوانی دارد؟ در شرایطی که با  ارز دولتی واردات دارو، کابل برق، سیگار و لوازم خانگی وارد کشور می‌شود، نقش فساد، رانت و مافیای دارو در مقایسه با پیامدهای تحریم‌ها چگونه ارزیابی می‌شود؟

ایالات‌متحده آمریکا همواره ادعا کرده که تحریم‌ها شامل اقلام بشردوستانه از جمله دارو و تجهیزات پزشکی نیست. 

پیش از شیوع کرونا در ایران، کانال بشردوستانه سوئیس به ارزش ۲.۵ میلیون دلار برای انتقال کالاهای بشردوستانه ( شامل داروهای ضد سرطان) به ایران فعال شده بود. از سوی دیگر استیون منوچین، وزیر خزانه‌داری آمریکا اخیرا تاکید کرده که هیچ ممنوعیت و محدودیتی در مقابل ارسال دارو، تجهیزات پزشکی و کمک‌های بشردوستانه به ایران برای مقابله با شیوع کرونا وجود ندارد. رئیس‌جمهور و وزیر امور خارجه آمریکا نیز پیشنهاد کمک دادند که از سوی مقامات تهران ریاکارانه توصیف شد.

ضد و نقیض‌گویی مسئولان

این در حالی است که مقامات تهران اظهارات ضد و نقیضی در مورد تحریم بودن یا نبودن دارو و تجهیزات پزشکی مطرح کرده‌اند.

اواسط بهمن‌ماه، عباس موسوی، سخنگوی وزارت امور خارجه در واکنش به فعال شدن کانال بشردوستانه سوئیس به ایران در کنفرانس خبری هفتگی خود گفت: «دارو و غذا تحریم نبوده که کانالی برای آن ایجاد کرده و سر و صدا برایش ایجاد کنند.»

او سپس توییتی با این مضمون نوشت: «راه اندازی کانال بشردوستانه سوئیس مهر تاییدی بر تحریم غذا و دارو است.»

از سوی دیگر ایرنا در ۱۵ بهمن‌ماه به نقل از اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهور در دانشکده فنی و حرفه‌ای شریعتی گزارش داد: «ایران در ۱۰ ماه اخیر سه میلیارد دلار دارو وارد کرده است.»

پیش‌تر سعید نمکی، وزیر بهداشت تاکید کرده بود که با وجود توطئه «دشمنان» برای ایجاد بحران، امروز کمبود مهمی در عرصه دارو و درمان برای مردم نداریم. ایرنا در دهم آذرماه به نقل از او گزارش داد: «کمبود دارویی امروز کشور نسبت به سال گذشته کاهش داشته و به یک سوم رسیده است.»

زنجیره تناقض‌گویی‌ها در این زمینه تا امروز و شیوع گسترده کروناویروس (کویید-۱۹) در ایران ادامه دارد.

در همین یک هفته گذشته، طیبه سیاوشی،‌ نماینده مردم تهران در مجلس مدعی کمبود دارو به دلیل تحریم‌ها شده و عدم مدیریت صحیح بحران کرونا را نیز به تحریم‌ها مربوط دانسته است. در مقابل ایمنا به نقل از رضا فدایی، رئیس مرکز بیماری‌های واگیردار دانشگاه علوم پزشکی اصفهان گزارش داده که برای مدیریت شیوع کرونا، کمبود دارو وجود ندارد. ایسنا هم به نقل از محمدرضا تقی‌پور، سخنگوی دانشگاه علوم پزشکی گیلان اعلام کرده که دارو به اندازه کافی در همه مراکز درمانی استان موجود است و هیچ نگرانی وجود ندارد. پیش‌تر محمودرضا پیروی، دبیرکل جمعیت هلال احمر ایران به ایسنا گفته بود کمبود ۴۰۰ قلم دارو در ایران وجود دارد.

آمار و ارقام چه می‌گوید؟

بنیاد دفاع از دمکراسی‌ها در گزارشی که هفته گذشته منتشر شد، بخشی از آمار و ارقام مربوط به تجارت دارویی ایران با کشورهای اروپایی را منتشر کرد. بنابراین گزارش، در یک سال پس از اعمال دوباره تحریم‌های آمریکا، صادرات اتحادیه اروپا به ایران به نصف رسیده، اما صادرات دارو افت ۵ درصدی نشان می‌دهد.

این گزارش به نقل از مرکز رسمی داده‌های یوروستت، صادرات اتحادیه اروپا به ایران در سال ۲۰۱۹ را ۴.۵ میلیارد یورو برآورد می‌کند که در مقایسه با سال قبل از آن (۸.۹ میلیارد یورو)، کاهش ۵۰ درصدی داشته است. در همین زمان اروپا ۶۹۸ میلیون یورو دارو به ایران صادر کرده که در مقایسه با سال ۲۰۱۸ ( ۷۳۸ میلیون یورو)، تغییر چندان محسوسی نشان نمی‌دهد. آماری که تا حدودی با اظهارات معاون اول رئیس‌جمهور در مورد واردات ۳ میلیارد دلاری دارو در یک سال اخیر همخوانی دارد.

از سوی دیگر پس از اعلام رسمی شیوع کرونا در ایران در ۳۰ بهمن‌ماه، سازمان‌ها و نهاد‌های بین‌المللی از جمله یونیسف و سازمان جهانی بهداشت، کمک‌های بشردوستانه خود را به ایران ارسال کرده‌اند.

گزارش وب‌سایت یونیسف حاکی از آن است که محموله کمک‌ها برای مقابله به همه‌گیری کروناویروس در ایران در ۱۵ اسفند وارد ایران شده است. این محموله چهار و نیم تنی شامل انواع ماسک، لباس‌ و عینک جراحی است که از کپنهاگ به تهران ارسال شده است. ۱۲ اسفندماه نیز سازمان بهداشت جهانی ۷.۵ تن تجهیزات پزشکی حمایتی از کادر درمانی و کیت‌های تشخیص آزمایشگاهی را با یک هواپیمای نظامی امارات متحده عربی به ایران فرستاد.

پول نداریم!

بیژن نامدار زنگنه،‌ وزیر نفت ایران هفته گذشته در گفتگو با بلومبرگ به این نکته اشاره کرده بود که آمریکا دروغ می‌گوید، دارو و غذا تحریم نیست! این خبرگزاری آمریکایی به نقل از زنگنه نوشت: «این دروغ بزرگی است، زیرا زمانی که با تحریم فروش نفت و فرآورده‌های نفتی و فلزات مواجه هستیم، چگونه می‌توانیم برای خرید دارو پول به دست بیاوریم.» البته زنگنه به این نکته اشاره نمی‌کند که چرا طلب‌های نفتی ایران از کشورهایی مانند کره جنوبی (۶ میلیارد دلار) صرف خرید دارو و تجهیزات پزشکی نمی‌شود.

شاید اظهارات زنگنه در مقایسه با آنچه روحانی، ظریف و لاریجانی ادعا می‌کنند، توضیح دقیق‌تری از شرایطی باشد که جمهوری اسلامی خود را در آن قرار داده است. 

ایران در نتیجه سیاست‌های منطقه‌ای، هسته‌ای،‌ موشکی و … در انزوا قرار دارد. در شرایطی که مذاکره با آمریکا «سم مضاعف» خوانده شده و همه نگاه‌ها به نتیجه انتخابات ریاست‌جمهوری نوامبر ۲۰۲۰ ایالات‌متحده دوخته شد، تهران می‌کوشد «تهدید» کرونا را به «فرصتی» برای کسب منابع مالی تبدیل کند.

درخواست وام پنج میلیارد دلاری از صندوق بین‌المللی پول برای مقابله با کرونا در حالی که ایران باوجود شیوع پرشتاب کروناویروس، ۱۳ هزار و ۹۳۸ مبتلا و ۷۲۴ قربانی (بیش از هر کشور دیگری در خاورمیانه و سومین در جهان) اصل اولیه قرنطینه را اجرا نمی‌کند و عالی‌ترین مقام اجرایی از ساعات کاری معمول ادارات و سازمان‌ها سخن می‌گوید، گواهی بر این مدعا است. از سوی دیگر یک ماه پس از اعلام رسمی شیوع کروناویروس در ایران، همچنان مدیریت بحران بین وزارت بهداشت، دولت، نیروهای مسلح، سپاه و بسیج به تناوب در گردش است و روشن نیست نهادهای موازی در نهایت چه برنامه جامعی برای مقابله با این ویروس مرگبار تدوین کرده‌اند تا کمک‌های مالی طلب شده را در جهت پیشبرد آن هزینه کنند. حتی در صورت موافقت با لغو تحریم‌ها، روند ورود سرمایه‌ها و منابع مالی ناشی از فروش نفت به داخل کشور زمان‌بر خواهد بود. به این ترتیب اصرار بر لغو تحریم‌ها نمی‌تواند گزینه‌ای برای مقابله فوری با ویروسی باشد که به طور روزانه صدها نفر را قربانی و هزاران نفر را مبتلا می‌کند. 

بدون تردید تحریم‌ها پیامدهای سنگینی برای مردم ایران به دنبال داشته و دارد، اما ضعف‌های آشکار در مدیریت بحران زیر عنوان «تاثیر تحریم‌ها» پنهان نمی‌شود.