الیویه فرند، وزیر بهداشت فرانسه، گفته است که «خطری بسیار بزرگ» وجود دارد که شیوع ویروس کرونا به وضعیت پاندومیک یا «همه‌گیری جهانی» برسد.

براساس تعریف سازمان بهداشت جهانی، چرخه‌ای شش مرحله‌ای برای تبدیل یک ویروس جدید به «همه‌گیری جهانی» وجود دارد. این چرخه شش مرحله‌ای،  وضعیتی را تشریح می‌کند که طی آن، در مرحله نخست ویروسی جدید در یک حیوان کشف می‌شود. چنانچه این ویروس خطر بروز بیماری بالقوه‌ای در بشر داشته باشد و به حیوانات دیگر و نهایتا به انسان منتقل شود، این چرخه تا مراحل میانی پیش رفته است. نقطه هشدار، از انتقال این ویروس به نخستین انسان آغاز می‌شود. در مراحل بعدی، ممکن است این ویروس به جمعیت محدودی در یک نقطه خاص محدود بماند. ولی بالاترین مرحله این چرخه، زمانی است که این بیماری جدید به دلیل ناتوانی ما در مقابله به‌موقع و موثر، در سراسر جهان پخش شود. این مرحله آخر را وضعیت پاندومیک یا «همه‌گیری جهانی» می‌نامیم. 

شایع بودن یا کشنده بودن یک بیماری، دلیلی بر «همه‌گیری جهانی» آن نیست. بیماری‌های کشنده‌ای وجود دارند که هیچ‌گاه وارد مرحله «فراگیری جهانی» نشده‌اند. برای نمونه، با آن که سرطان بسیار کشنده و خطرناک است، چون قابلیت سرایت از یک فرد به فرد دیگر ندارد، نمی‌توان آن را پاندومیک دانست.

اما چرا «همه‌گیری جهانی» کرونا خطرناک است، و بیماری‌هایی که قبلا به این مرحله رسیده‌اند، چه بر سر جهان و بشر آورده‌اند؟

مرگ سیاه؛ کشتار در ۳ پرده

یکی از مشهورترین بیماری‌های همه‌گیر در طول تاریخ، بیماری «طاعون سیاه» یا «مرگ سیاه» است.  این بیماری در یکی از دوره‌های همه‌گیری جهانی‌اش در فاصله سال‌های ۱۳۳۰ تا ۱۳۵۰ میلادی، ۷۵ میلیون نفر را به کام مرگ کشید. در چهار سالی که این بیماری در «اروپای غربی» فراگیر شده بود، سبب مرگ نیمی از جمعیت آن منطقه شد. کل قاره اروپا هم یک‌سوم جمعیتش را از دست داد. در منابع تاریخی گفته شده است که آمار مرگ ناشی از این بیماری در ایتالیا، اسپانیا و جنوب فرانسه تا ۸۰ درصد جمعیت بوده است. این بیماری در ایران هم سبب مرگ یک‌سوم از جمعیت آن زمانِ کشور شد. 

نخستین موج بیماری طاعون سیاه، در قرن ششم میلادی رخ داده بود. این بیماری از استانی در چین به آسیای میانه، ایران، ترکیه، و نهایتا اروپا رسید. 

تاکنون بیماری طاعون سیاه ۳ موج «همه‌گیری جهانی» داشته است که آخرین مورد آن در سال‌های ۱۸۵۵ تا ۱۸۵۹ میلادی بوده است. هر سه موج جهانی این بیماری، از چین آغاز شده است و اثر بزرگی بر جمعیت جهان و تحولات اقتصادی-سیاسی گذاشته است. 

آنفولانزای اسپانیایی؛ بیماری غیراسپانیایی

بیماری موسوم به آنفولانزای اسپانیایی در فاصله سال‌های ۱۹۱۸ تا ۱۹۲۰ حدود ۵۰۰ میلیون نفر از جمعیت جهان را مبتلا کرد و سبب مرگ ۵۰ تا ۱۰۰ میلیون نفر شد. به بیان دیگر، یک‌سوم جمعیت آن زمان دنیا به این بیماری مبتلا شدند. تعداد کشته‌های این بیماری، از قربانیان جنگ جهانی اول نیز بیشتر بود. 

منشا این بیماری در بسیاری از منابع، آمریکا گزارش شده است. گفته شده است که چون اسپانیا نخستین کشور اروپایی بود که موارد ابتلا به این گونه از آنفولانزا در آن مشاهده شد، آن بیماری هم پسوند «اسپانیایی» به خود گرفت. این روایت نیز هست که آلمان، فرانسه، ایتالیا و برخی کشورهای دیگر اروپایی نیز همزمان با اسپانیا درگیر آن شده بودند، ولی به دلیل سانسور خبری زمان جنگ جهانی اول، اطلاعات آن به رسانه‌ها درز نکرده است. 

آنفولانزای اسپانیایی یکی از کشنده‌ترین بیماری‌های تاریخ معاصر ایران نیز هست. این بیماری که از طریق سربازان حاضر در جنگ جهانی اول به ایران وارد شد، سبب مرگ جمعیت گسترده‌ای از ایرانیان، به‌ویژه در روستا‌ها شد. در طول ۲ سال همه‌گیری جهانی این بیماری، حدود یک‌ پنجم جمعیت ۱۱ میلیون نفری ایران در آن زمان، کشته شدند. 

وبا؛  بیماری تراژیک 

بیماری وبا در قرن نوزدهم میلادی، همه‌گیر شد و به مرگ ده‌ها میلیون نفر در سراسر جهان انجامید.  

یکی از مشهورترین قربانیان این بیماری، چایکوفسکی، موسیقیدان مشهور روس است. او در نوامبر ۱۸۹۳ در اثر آن بیماری درگذشت.

در فاصله زمانی سال‌های ۱۸۱۷ تا ۱۸۶۰ میلادی، وبا به تنهایی ۱۵ میلیون نفر از جمعیت هند را کشت. در فاصله زمانی ۱۸۶۵ تا ۱۹۱۷ نیز این بیماری سبب مرگ ۲۳ میلیون نفر دیگر شد. در همین دوره زمانی، ۲ میلیون نفر از مردم روسیه نیز در اثر وبا جان باختند. 

ایدز؛ بیماری قرن بیستم

این بیماری که در ۴ دهه گذشته به مرحله همه‌گیری جهانی وارد شده است تا کنون سبب مرگ ۳۲ میلیون نفر در سراسر جهان شده است. در برخی تحقیقات، منشا این بیماری غرب آفریقا اعلام شده است. ۲۵ درصد از جمعیت ساکن در شمال و مرکز آفریقا، به این بیماری مبتلا هستند. میزان شیوع این بیماری در زنان باردار آفریقای جنوبی، ۱.۲۹ درصد گزارش شده است. 

تخمین زده می‌شود که تا انتهای سال ۲۰۲۵ میلادی ۹۰ تا ۱۰۰ میلیون نفر تنها در قاره آفریق با این بیماری درگیر شوند.

کرونا؛ همه‌گیری قرن بیست‌ویکم

این احتمال روز‌به‌روز در حال تقویت شدن است که ویروس جدید کرونا، سبب بروز نوع جدیدی از بیماری همه‌گیر جهانی خواهد شد. این بیماری که از شهر ووهان در چین آغاز شد، تاکنون به مرگ بیش از ۲۰۰۰ نفر و ابتلای حدود ۷۰ هزار تن شده است و به‌رغم تلاش کشورها برای مقابله با آن، آمارها حاکی از  شیوع این ویروس به مناطق مختلف دنیا است.