با آغاز عملیات پاشیدن مالچ نفتی در شنزارهای بکر منطقه فکه (بیت راشد) در جنوب غرب ایران، این منطقه در خطر نابودی قرار خواهد گرفت و گونه‌های در خطر انقراض جانوری از بین خواهند رفت.
طبق تصاویر منتشر شده در فضای مجازی از استقرار ماشین‌های پاشیدن مالچ نفتی در منطقه فکه در خوزستان و با احتمال شروع پاشیدن مالچ نفتی در روزهای آینده در این منطقه، پیش‌بینی می‌شود که گونه‌های بسیار نادری از جانداران و پوشش گیاهی منطقه نابود شوند.
انتشار این خبر کوتاه در دو روز گذشته فعالان محیط زیست را بر آن داشته است تا با اطلاع‌رسانی و درخواست کمک از مردم محلی برای جلوگیری از پاشیدن مالچ نفتی بر روی شنزارهای این منطقه، اقدام شود.
مالچ نفتی یکی از فراورده‌های پالایشگاه‌ها است که از ۵۰ سال پیش برای مقابله با بیابان‌زدایی از آن استفاده می‌شده است. مالچ‌پاشی یکی از روش‌های تثبیت شن‌نرمه‌های روان در بیابان‌های کشور برای جلوگیری از پراکنده شدن گرد و غبار است، ولی چنین اقدامی برای شنزارها رایج نیست و مضرات آن بسیار بیشتر از فواید احتمالی آن است. این ماده را در بیابان‌ها می‌پاشند تا ذرات خاک به هم بچسبند و با وزش باد به هوا برنخیزند. نکته‌ای که در مورد فکه موجب نگرانی است، شنزار بودن این منطقه و بکر بودن آن از نظر تنوع زیستی است. با شروع پاشیدن مالچ نفتی در محوطه فکه اکوسیستم شنزاری و تمام حیات وحش داخل آن در معرض نابودی قرار می‌گیرند.
در تیرماه امسال، انتشار تصاویری دلخراش از منطقه‌ای در بُستان استان خوزستان، اثبات کرد که مالچ‌پاشی در آن ناحیه به تلف شدن گونه‌هایی از حیات وحش، از جمله خزندگان و پرندگان انجامیده است و آن منطقه را به گورستانی سیاه برای حیات وحش بدل کرده است.
در همان زمان، معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست با تاکید بر آن که «به‌طور جدی پیگیر این ماجرا هستیم»، در گفت‌و‌گو با خبرگزاری ایسنا اظهار داشت: «قرار شده ستاد ملی مقابله با گرد و غبار ضمن بازدید از محل، گزارشی جامع در مورد این ماجرا ارائه دهد.»
اندکی بعد، در مهرماه امسال، فرهاد سرداری، مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری، نیز در گفت‌و‌گو با ایسنا در آن باره اظهار کرد: «در حال حاضر از ۳۲.۵ میلیون هکتار اراضی بیابانی کشور، ۶۵ هزار هکتار نیاز به اجرای عملیات مالچ‌پاشی دارد. دفتر مهندسی و مطالعات سازمان جنگل‌ها بررسی‌هایی را درباره این اراضی و این که آیا زیستگاه حیات وحش و گونه‌هایی گیاهی هستند یا خیر، انجام داده و سعی کرده است که طی این بررسی‌ها با سازمان حفاظت محیط زیست همکاری کند. پس از پایان بررسی‌ها و مطالعات، نقشه نقاطی را که قرار است در آن‌ها عملیات مالچ‌پاشی انجام شود در اختیار سازمان حفاظت محیط زیست قرار داده‌ایم و در حال حاضر منتظر هستیم تا این سازمان نظر خود را اعلام کند تا مشخص شود آیا این نقاط جزو مناطق تحت مدیریت سازمان محیط زیست است، یا خیر.»
او در ادامه افزود: «در حال حاضر چند ماه است که منتظر نظر سازمان حفاظت محیط زیست در این باره هستیم و چنانچه نظر خود را به ما اعلام نکنند، مجبور هستیم که عملیات مالچ‌پاشی را آغاز کنیم.»
در بهمن ۱۳۹۷ چه گذشت؟
سال گذشته تصاویر و ویدیوهایی از مالچ‌پاشی برخی مناطق در استان خوزستان منتشر شد که نشان می‌داد مالچ‌پاشی، در مناطقی دارای پوشش گیاهی در حال انجام است. هرچند آن اقدام با مخالفت کارشناسان و فعالان محیط زیست مواجه شد، ولی ممانعتی برای آن ایجاد نشد و در نهایت، بخش بزرگی از حیات وحش منطقه در معرض خطر قرار گرفت و در نتیجه آن، تعداد زیادی خارپشت، پرندگان، جوندگان و خزندگان آن ناحیه کشته شدند.
معاون محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست خواستار بررسی آن تصاویر و محل‌های مالچ‌پاشی شد، اما گزارش‌های بعدی، حکایت از ادامه مالچ‌پاشی در برخی زیستگاه‌های حیات‌وحش داشت.
در بهمن ماه ۱۳۹۷، حمید ظهرابی، معاون محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست، از مسئولان سازمان جنگل‌ها و مراتع خواست تا برای اجرای طرح‌های مقابله با گرد و غبار، از مالچ‌پاشی نفتی در زیستگاه‌های حیات وحش خودداری کنند، ولی عملیات متوقف نشد.
حمید ظهرابی در گفت‌و‌گو با ایسنا گفته بود: «اخیراً گزارش‌های زیادی درباره نحوه مالچ‌پاشی در استان خوزستان به دست ما رسیده که حکایت از کم‌دقتی در این عملیات، خصوصا در انتخاب محل‌های تثبیت چشمه‌های گرد و غبار علیرغم تمام حساسیت‌های سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور، دارد.»
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
وی همچنین با اشاره به در معرض خطر بودن شنزارها، توضیح داده بود: «بر اساس این گزارش‌ها، برخی شنزارها که زیستگاه‌های گونه‌های جانوری بوده که فاصله زیادی با سکونتگاه‌های انسانی و زمین‌های کشاورزی دارند، مالچ‌پاشی شده‌اند، و از طرفی برخی مناطق دیگر که به‌طور طبیعی شنزار هستند و دارای پوشش‌گیاهی مناسبی بوده‌اند و محل تولید گرد و غبار محسوب نمی‌شوند، نیز تحت عملیات مالچ‌پاشی قرار گرفته‌اند که به نظر می‌رسد نیازی به اجرای عملیات تثبیت ندارند. لذا ضرورت دارد سازمان جنگل‌ها و مراتع موضوع را بررسی و اصلاح کنند.»
معاون محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست، خاطرنشان کرد:«گونه‌های حیات‌وحش معمولاً در محل‌هایی مشاهده می‌شوند که پوشش گیاهی موجود است. وقتی تصاویری از حیات‌وحش گرفتار شده در مالچ نفتی وجود دارد، به این معناست که دقت لازم در اجرای عملیات صورت نگرفته است و این بی‌دقتی باعث آسیب به برخی زیستگاه‌هایی خواهد شد که به طور طبیعی شنزار هستند و سهمی در تولید گرد و غبار ندارند، و حیات برخی گونه‌ها به همین زیستگاه‌ها وابسته است.»
مالچ نفتی چیست و چه چیزی را از بین می‌برد؟
در گذشته، مالچ دورریز پالایشگاه‌ها محسوب می‌شد و به صورت رایگان در اختیار اداره منابع طبیعی قرار می‌گرفت تا برای مهار گرد و غبار بیابان‌ها از آن استفاده شود. ولی در حال حاضر بنا به مصوبه وزارت نفت، این دورریزها حدود لیتری ۴ هزار تومان به فروش می‌رسد و برای درآمدزایی از آن ماده، آن را به هر طریقی به فروش می‌رسانند تا مصرف شود؛ حتی با پاشیدن در محوطه‌ای که پوشش گیاهی و جانوری دارد.
با شروع مالچ پاشی در منطقه فکه، که دارای پوشش گیاهی بسیار غنی و تنوع زیستی خاص و بی‌نظیر است، گونه‌هایی همچون آهوی ایرانی، گکوی انگشت کوتاه ایرانی، بوای شنی عربی، افعی شاخدار شنی عربی، مارمولک کرمی شکل زادرونی، گکوی انگشت کوتاه خاورمیانه، گربه شنی، روباه شنی، خاردم بین‌النهرین، گرگ شنی، شاه روباه، جربیل پا سفید، جرد لیبی، آگامای سروزغی عربی، شبگرد مصری، عقاب مارخور، هوبره، زیرگونه اسکینگ، زیرگونه بزمچه بیابانی، سوسمار انگشت شانه‌ای اشمیت، دراج و جوجه خاردار، و گونه‌های متنوع دیگری از جانوران خزنده و پرندگان کشته خواهند شد. بر این مبنا، زیست بوم جنوب غرب ایران با شروع مالچ‌پاشی، در معرض نابودی قرار خواهد گرفت.
معضل ریزگردها از حدود سه دهه پیش در ایران بروز یافت و مناطق جنوبی ایران را تحت تاثیر قرار داد، و همچنان نیز یک از معضل‌های جدی آن منطقه باقی مانده است.
کانون ریزگرد و گرد و غبار، بستر خشک تالاب‌ها است و مالچ پاشی در شنزارهای چندهزاساله که با پوشش گیاهی بسیار غنی که گونه‌های نادر و در خطر انقراض در آن سکونت دارند، کارشناسانه به نظر نمی‌رسد و با تهدید جانداران آن نواحی، معضلات جبران‌ناپذیر دیگری نیز ایجاد خواهد کرد.
