ترور بلندپایه ترین فرمانده نظامی ایران در بامداد روز جمعه، عصر جدیدی را در بی ثباتی‌های خاورمیانه آغاز می‌کند. ایران و متحدانش خواهان اقدامات تلافی جویانه واخراج سربازان ایالات متحده از منطقه شده اند.

در حالی که آتش مخاصمات میان ایران و واشینگتن در خاورمیانه به گونه ای چشمگیر بالا گرفته، آیت‌الله خامنه‌ای وعده داده انتقام ترور قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی فراکشوری قدس جمهوری اسلامی را خواهد گرفت.

علی خامنه ای در واکنش به قتل سلیمانی، فرمانده، نیروی قدس، شاخه نخبگان سپاه پاسداران، گفته است که «انتقامی سخت» خواهد گرفت. 

مقامات آمریکا گفته‌اند این حمله - که به نظر می‌رسد حمله‌ای هوایی در محوطه فرودگاه بغداد بوده، به دستور دونالد ترامپ، رئیس جمهور ایالات متحده صورت گرفته است.

در بیانیه رهبر جمهوری اسلامی که در بزرگداشت قاسم سلیمانی صادر شده، آمده است که «انتقام سختی در انتظار جنایتکارانی است که شب گذشته دست پلید خود را به خون او و سایر شهدا آلودند.»

خامنه‌ای - که شخصا روابط گرم با سلیمانی داشت و اغلب از او با عباراتی درخشان یاد می‌کرد، به مناسبت درگذشت او و ابومهدی المهندس، یکی از رهبران شبه‌نظامیان حشد الشعبی در عراق، سه روز اعلام عزای عمومی کرده است. آقای المهندس در زمان حمله، همراه قاسم سلیمانی بوده استآقای خامنه‌ای همچنین بلافاصله اسماعیل قاآنی، معاون سلیمانی، را جانشین او فرمانده نیروی قدس کرد.

حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران، نیز طی صدور یک بیانیه وعده داد در مقابل قتل قاسم سلیمانی واکنش نشان داده خواهد شد: «بی تردید، ملت بزرگ ایران و دیگر ملل آزاده منطقه، انتقام این جنایت هولناک را از آمریکای جنایتکار خواهند گرفت.»

در این میان، رهبران عراق ترور سلیمانی و همراهان او را قویا تقبیح کرده‌اند. عادل عبدالمهدی، نخست وزیر عراق، نسبت به بروز جنگی «ویرانگر» - که ممکن است کل منطقه را در بر گیرد، هشدار داده است.‌هادی العامری، رئیس ائتلاف فتح عراق، و یکی از فرماندهان ارشد ارتش این کشور نیز خواهان اقدام برای اخراج نیروهای آمریکا از عراق شده است.

آقای العامری - که به گزارش شبکه دولتی تلویزیون عراق، زمانی از طرف سپاه پاسداران حمایت می‌شده گفت: «از همه گروه‌های ملی می‌خواهم برای اخراج نیروهای خارجی متحد شوند.»

رسانه‌های دولتی نیز به نقل از محمدرضا نقدی، معاون هماهنگ کننده سپاه پاسداران، که به داشتن زبانی آتشین شهرت دارد، گفتند: «آمریکا یا باید پایگاه‌هایش را از منطقه برچیند یا برای سربازانش تابوت سفارش بدهد. ما دوست نداریم خونریزی بشود اما انتخاب با خودشان است.»

مقتدی صدر، روحانی تندرو و یکی از رهبران شیعیان عراق، که ۱۵ سال پیش قیام علیه نیروهای آمریکا در عراق را رهبری کرد، در توییتر اعلام کرده که نیروی تحت رهبری‌اش، ارتش مهدی را به حرکت درآورده و از سربازان آمریکایی خواست عراق را ترک کنند. باوجود این آیت الله علی سیستانی، بزرگترین مرجع شیعیان (عراق)، ضمن آن که از طریق نمایندگانش ترور سلیمانی و همراهانش را «تجاوز آشکار» آمریکا خواند، خواهان حفظ جانب حزم و احتیاط شد.

به نظر می‌رسد رهبران جهان هم از واقعه بامداد جمعه شگفت‌زده شده‌اند. رئیس پارلمان روسیه آن را «عبور از خط قرمز» توصیف کرد.

شارل میشل، رئیس شورای اروپا گفت: «چرخه خشونت، تحریک و انتقام که در طول چند هفته گذشته شاهد آن بودیم، باید متوقف شود.»

آقای میشل در بیانیه‌ای گفت: «این خطر وجود دارد که آتش خشونت در سراسر منطقه منتشر شده و به تشکیل نیروهای ناشناس تروریستی منجر شود که در میان تنش‌های ملی‌گرایانه و مذهبی نضج می‌گیرند.»

اولین نگرانی رهبران غرب، از حضور صدها سرباز آمریکایی، بریتانیایی و فرانسوی در پایگاه‌های آسیب پذیر عراق و سوریه است. در گرماگرم تهدیدها علیه نیروهای آمریکایی، سفارت آمریکا در عراق از تمام اتباع ایالات متحده خواسته کشور را ترک کنند.

وزارت دفاع آمریکا اعلام کرده «به دستور رئیس جمهوری» سلیمانی، قدرتمندترین سردار سپاه جمهوری اسلامی را در عراق ترور کرده است. در بیانیه وزارت دفاع ضمن اشاره به این که ترور سلیمانی به هدف جلوگیری از «طرح‌های ایران برای حملات آتی» انجام شده، آمده:«ارتش آمریکا با اقدامی قاطع، برای حفاظت از افراد ارتش خود در خارج، قاسم سلیمانی را کشته است.» 

در حالی که خبر قتل سلیمانی و همراهانش منتشر می‌شد، رییس جمهوری ترامپ تصویر پرچم آمریکا را توییت کرد.

مقامات آمریکایی هنوز مدرک و شاهدی در تایید این که قاسم سلیمانی با هرگونه نقشه حمله (به منافع آمریکا) چه در گذشته و چه در آینده مرتبط بوده، ارائه نداده‌اند. 

ترور قاسم سلیمانی به احتمال قوی پیامدهای گسترده‌ای در سراسر خاور میانه خواهد داشت. او هم‌ردیف فرماندهی عملیات مشترک ویژه نیروهای مسلح ایران توصیف شده است.

ترور او و المهندس در عراق، به احتمال قوی شبه نظامیان شیعه وفادار به ایران را در عراق تحریک خواهد کرد. این واقعه همچنین دولت آسیب پذیر عراق را پس از اعلام استعفای آقای عبدالمهدی و تلاش تهران و واشینگتن برای حمایت از شخصیت‌های مورد نظر خودشان، تحت فشار بیشتری خواهد گذاشت.

آقای مهدی بلافاصله ترور روز جمعه را تقبیح کرد و گفت این اقدام «به جنگی ویران‌کننده در عراق» جرقه خواهد زد. او افزود این اقدام تخطی از توافقی است که به حضور آمریکا در این کشور مجوز می‌دهد. او همچنین خواهان نشست اضطراری پارلمان شده است.

نیام مک برنی، تحلیل‌گر موسسه مشاوراتی «وریسک میپل‌کرافت» در مقاله‌ای در ایندیپندنت نوشت:«آمریکا درست در زمانی که برای تقویت روابط تضعیف شده‌اش با عراق به حمایت مقامات این کشور نیاز داشت، با دست زدن به این اقدام در خاک عراق، رهبران سیاسی کشور را تحقیر کرده است.»

او افزود:« ترور سلیمانی و همراهانش، گروه‌هایی را که خواهان خروج کامل آمریکا از عراق هستند تقویت، خواهد کرد.»

منابع اطلاعاتی و امنیتی غربی می‌گویند قاسم سلیمانی پیش از این در رادار نیروهای آمریکایی و اسرائیلی در سراسر خاورمیانه بوده، اما هربار رهبران این دو کشور به خاطر نبود طرحی که با پیامدهای پیش بینی نشده قتل او مقابله کند، از اقدام به این امر خودداری کردند. هنوز روشن نیست آمریکا از چه زمانی طرح ترور سلیمانی را که حرکت‌هایش را مخفی نمی‌کرد، برنامه ریزی کرده بوده است.

آمریکا بدون ارائه شاهد و مدرک ادعا کرد سلیمانی - که معمار عملیات نظامی تهران در منطقه بود، «هماهنگ کننده» حملات علیه پایگاه‌های ائتلاف در عراق در چند ماه گذشته بوده و حمله علیه سفارتخانه آمریکا در بغداد در اوایل هفته جاری را تایید کرده بوده است. اما ناظران در ایران و خارج از ایران می‌گویند در حالی که در سال‌های اخیر عملیات نظامی توسط افسران جوان‌تر صورت می‌گرفته، سلیمانی با انتشار عکس‌هایش در شبکه‌های اجتماعی و نطق‌های عمومی خود را بیشتر در جایگاه یک رهبر سیاسی قرار می‌داده است.

رشته اسنادی که از وزارت اطلاعات ایران نشت کرده و در دسترس ایندیپندنت قرار گرفته است، نشان می‌دهد مقامات امنیتی ایران از روش‌های سلیمانی خسته شده بودند، و این که او بیشتر در جایگاه فرد مشهور الهام بخشی میان شیعیان عراق قرار داشته، تا مسئول برنامه ریزی‌های (نظامی) روزمره. برای مثال، قاسم سلیمانی نضج و گسترش داعش را در سال ۲۰۱۴ پیش بینی نکرد و تنها پس از آن بود با شتاب درصدد حفاظت از دولت عراق برآمد.

اما در عین حال، سلیمانی همچنان در مذاکرات با دولت عراق - به ویژه برقراری توافق میان جناح‌های مختلف شیعه، نقشی حیاتی برعهده داشت.

سابقه حرفه‌ای سلیمانی - که در جبهه جنگ ایران و عراق مبارزه کرده بود، چشمگیر است. او یکی از شناخته‌شده‌ترین و پرجذبه‌ترین فرماندهان نظامی جمهوری اسلامی در میدان جنگ بود که سال ۲۰۰۳ و در ارتباط با حملات آمریکا علیه عراق ترقی کرد. او همچنین مسئول واحد‌ها و گروه‌های جنگجو در سوریه با هدف حمایت از حکومت بشار اسد در مقابل داعش و سایر گروه‌های شورشی بود. سلیمانی در تقویت و آموزش شبه‌نظامیان شیعه - که سربازان آمریکایی در عراق را مورد حملات مرگبار قرار دادند، نقش داشت.

تنش در روابط ایران و آمریکا با خروج دونالد ترامپ از توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ - که توسط باراک أوباما و دیگر رهبران جهان تدوین شده بود، افزایش یافت. آمریکا کارزار «فشار حداکثری» را علیه ایران به راه انداخت که هدف آن نابود کردن اقتصاد ایران و مجبور کردن دولت جمهوری اسلامی به مذاکره درباره توافقی دیگر بود. ایران تسلیم نشد و در مقابل، متحدان آمریکا در منطقه را هدف حمله قرار داده است.

اکنون ممکن است این حملات افزایش یابد. هرچند سلیمانی از نظر دولت آمریکا یک تروریست شرور بوده باشد، مخالفان آمریکا در منطقه - از جمله حزب الله لبنان و عناصری در میان حوثی‌های یمن، او را به عنوان یک قهرمان می‌شناسند. سلیمانی همچنین به علی خامنه‌ای، رهبر ایران، نزدیک بود و بارها در مراسم مذهبی و رویدادهای عمومی در کنار او ظاهر می‌شد.

محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران، هشدار داده که واشینگتن «مسئولیت تمام عواقب ماجراجویی‌های رذیلانه خود را بر عهده دارد.» 

او گفت: «تروریسم بین‌المللی ایالات متحده در هدف قرار دادن و ترور سردار سلیمانی، به عنوان موثرترین نیروی مبارزه با داعش، النصره، القاعده و همکارانش بسیار خطرناک و تشدید احمقانه (تنش) است.»

هنوز معلوم نیست ایران در عمل چه واکنشی نشان خواهد داد. ایران در ارتباط با آقای ترامپ با یک دشمن غیرقابل پیش‌بینی روبروست که جایی میان تقاضا برای مذاکره و حمله خشونت بار در تردید و تردد است. اما ایران نیز نشان داده که در مقابل بالارفتن خشونت، با افزایش خشونت به شیوه خود واکنش نشان می‌دهد.

چارلز لیستر، تحلیل‌گر انستیتوی خاور میانه می‌گوید: «هرچند آمریکا از نقطه نظر نیروی نظامی متدوال در جهان برتر است، ایران در زمینه‌های غیرمرسوم از جمله حمله با موشک‌های سبک، بمب، ترور و حتی حملاتی نظیر آنچه علیه تاسیسات نفتی عربستان در سال ۲۰۱۹ دیدیم، دست بالا را دارد.» 

با وجود این، خانم مک برنی می‌گوید: «هنوز خطر رویارویی مستقیم نظامی (میان ایران و آمریکا) بعید است.»

هرچند تلویزیون دولتی ایران صحنه‌های حامیان خشمگین وعزادار ترور سلیمانی را در حال سینه زدن نشان داد، ایران به شدت دستخوش دو دستگی است و بسیاری از ایرانی‌ها در خفا از قتل مردی که به عنوان یکی از ستون‌های حکومت افراط گرایان و جانشین احتمالی حسن روحانی می‌دیدند، خوشنودند.

المهندس، معاون فرمانده گروه حشد الشعبی، شبه‌نظامیان تحت حمایت ایران، بود. مقامات عراق گزارش داده‌اند که پنج نفر دیگر از جمله محمد الریدا، مسئول پروتکل فرودگاه بغداد نیز همراه سلیمانی و المهندس کشته شده‌اند.

در میان هواداران عراقی حشد الشعبی نیز خشم فراوانی دیده می‌شود. 

احمد الاسدی، سخنگوی حشد الشعبی - که رسما بخشی از نیروهای امنیتی عراق است، گفت: «دشمنان آمریکایی و اسرائیلی مسئول قتل مجاهدین ابومهدی المهندس و قاسم سلیمانی هستند.» 

المنتصر الحسینی، فرمانده محلی حشد الشعبی، نیز به خبرگزاری رویترز گفته که سلیمانی و المهندس سوار بر یک اتوموبیل «هدف دو موشک متوالی هدایت‌شده از سوی یک هلیکوپتر آمریکایی» قرار گرفتند.

ظاهرا آن‌ها پس از خروج از سالن ورود، در حال خروج از محوطه فرودگاه بوده‌اند.

او افزود خودرو حامل ماموران حفاظت آن‌ها هم هدف موشک دیگری قرار گرفت.

فرمانده محلی حشدالشعبی گفت: «جنایتکاران آمریکایی از جزئیات حرکت کاروان (حامل سلیمانی و المهندس) مطلع بوده اند.»

گزارش بیشتر از خبرگزاری‌ها