دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا در سالگرد خروج از برنامه جامع اقدام مشترک(برجام) فرمان تحریم صادرات آهن، فولاد، مس و آلومینیوم ایران را امضاء کرد. چهارمین مرحله از استراتژی فشار حداکثری در یک ماه گذشته که هدف آن قبول شروط ۱۲ گانه آمریکا، بازگشت به میز مذاکره و امضاء یک توافق جدید اعلام شده است.
ترامپ ساعاتی پس از اعلام موضع تهران در خصوص کاهش تعهدات هسته‌ای ، اعلام کرد، ۱۰ درصد درآمد خارجی جمهوری اسلامی از صادرات فلزات است و ۹۰ روز به کشورهای وارد کننده فلزات از ایران فرصت می‌دهد به همکاری با ایران خاتمه دهند. ترامپ اضافه کرد، از این پس به هیچ بندری در جهان اجازه نمی‌دهد این فلزات را از ایران وارد کند.
با توجه به واقعیت‌های موجود در بخش تولید و صادرات فلزات در ایران از جمله تحریم‌های بانکی، آمار سازمان توسعه تجارت ایران (درآمد حدود ۵ و نیم میلیارد دلاری صادرات فلزات) و صندوق بین‌المللی پول (ذخایر ارزی ۱۰۳ میلیارد دلاری ایران)، شاید در نظر گرفتن سهم ۱۰ درصدی برای درآمد ارزی ناشی از صادرات فلزات ایران اندکی مبالغه آمیز باشد. اما پیامدهای این تحریم به اندازه‌ای گسترده خواهد بود که این برآورد خوش‌بینانه واشینگتن را خنثی کند.
هرچند تحریم‌های جدید آمریکا علیه ایران هم‌زمان با بیانیه تهران اعمال شد؛ واکنشی به آن به شمار نمی‌رود. یک ماه قبل، زمانی که سپاه پاسدارن انقلاب اسلامی در فهرست سازمان‌های تروریستی آمریکا قرار گرفت و چند روز بعد از آن معافیت از تحریم‌های نفتی تمدید نشد، برخی رسانه‌های بین‌المللی به نقل از منابع آگاه از روی میز بودن تحریم پتروشیمی و تحریم‌هایی غیر از حوزه انرژی خبر دادند. وال استریت ژورنال نیز اوایل ماه گذشته میلادی از تحریم فلزات، معدن، بانکداری، آی تی و بسیاری از بخش‌های دیگر اقتصاد ایران به منظور تغییر رفتار این کشور سخن گفته بود.
درآمد ۳.۸ میلیارد دلاری فولاد
آخرین گزارش سازمان توسعه تجارت ایران حاکی از آن است که آهن و فولاد چهارمین صادرات غیر نفتی ایران به شمار می‌رود که در سال گذشته برای این کشور ۳ میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار درآمد داشته که ۱۲ درصد بیشتر از سال قبل از آن است. بدون احتساب نفت و گاز، این بخش ۸ درصد صادرات ایران را شامل می‌شود. به طور کلی دولت حسن روحانی از آغاز افزایش ظرفیت تولید و صادرات فلزات را به منظور ایجاد تنوع در منابع درآمد ارزی در دستور کار قرار دارد. از سوی دیگر هدف توسعه صنعت فولاد ایران در سند چشم‌انداز ۱۴۰۴، دستیابی به سهم ۴درصد صادرات جهانی فولاد است که البته با توجه به تحریم‌ها، عدم سرمایه‌گذاری مناسب و برنامه‌ریزی، بازاریابی نادرست و پدیده دلالی در بازار، دستیابی به این هدف اگر غیر ممکن نباشد، بسیار دشوار خواهد بود.
گزارش سازمان تجارت آمریکا در ماه مارس نشان می‌دهد ایران در سال گذشته میلادی، ۹ میلیون و ۲۴۰ تن فولاد صادر کرده است. به این ترتیب ایران هجدهمین تولید کننده بزرگ فولاد در جهان به شمار می‌رود که ده‌ها کشور عمدتاً آسیایی و اروپایی از جمله عراق، پاکستان، افغانستان ، قطر، ایتالیا،اسپانیا و... خریدار آن هستند.
باوجود کاستی‌هایی که در صنعت فولاد ایران وجود دارد، افت ارزش ریال، با رقابتی کردن فولاد ایران در بازار جهانی به فروش آن در زمان افزایش فشارهای آمریکا کمک کرد. گزارشی یک ماه قبل نشریه نشنال حاکی از آن است که تاجران محلی در لبنان از توزیع فولاد ارزان قیمت ایران به ستوه آمده‌اند. هفته گذشته نیز الاخبار نوشت: فولاد ایران ۲۵ درصد زیر قیمت بازار لبنان به طور نقدی معامله می‌شود تا امکان ردگیری وجود نداشته باشد. این روزنامه می‌افزاید: مقامات خزانه داری آمریکا موضوع را زیر ذره بین قرار داده‌اند.
تاثیرگذاری بر بازار داخلی
اما توقف یا کاهش صادرات فولاد ایران در نتیجه تحریم‌های جدید آمریکا، بر روند نرخ‌گذاری و بازارداخلی اثر گذاشته و موجب رکود بازار داخلی می‌شود؛ در چنین شرایطی در صورتی که سیاست‌ها به سمت افزایش تعرفه پیش نرود، فولاد چینی، تولید داخلی ایران را به ویرانی می‌کشد. در چنین شرایطی هم رکود صنعت در ایران تشدید می‌شود و هم ۱۲۰ هزار شغل مستقیم و ده‌ها هزار شغل غیر مستقیم در رابطه با صنعت فولاد در معرض تهدید قرار می‌گیرد، آن هم در شرایطی که نرخ بالای بیکاری یک بحران جدی در ایران به شمار می‌رود.
این چشم‌انداز نگران‌کننده برای برای صادرات سنگ آهن؛ مس و آلومینیوم ایران نیز وجود دارد، هر چند که درآمد زایی این صادرات با فولاد قابل مقایسه نیست. صادرات سنگ آهن ایران در سال ۲۰۱۸ درمجموع ۱۶ میلیون و ۲۲۰ هزار تن تخمین زده می شود. چین تا کنون خریدار ۹۵ درصد از سنگ آهن صادراتی ایران بوده و پس از آن هند و مالزی بیشترین حجم سنگ آهن را از ایران وارد می‌کنند. آمار گمرگ در سال ۲۰۱۷ نشان می‌دهد که درآمد ایران از ۷ ماه صادرات سنگ آهن حدود ۶۰۰ میلیون دلار بوده است. مس و آلومینیوم به عنوان دهمین صادرات غیر نفتی در سال گذشته ۶۹۹ میلیون دلار برای ایران درآمد داشته‌اند. گزارش سازمان توسعه صنعت حاکی از افزایش ۲۱۷ درصدی درآمد صادرات مس و آلومینیوم در مقایسه با سال ۲۰۱۷ است. این درآمد ۱.۶ درصد از صادرات غیر نفتی ایران را شامل می‌شود.
در مجموع صادرات فولاد، آهن،مس و آلومینیوم درآمدی حدود ۵ و نیم میلیارد دلار برای ایران دارد و احتمالا بی‌تفاوتی مقامات تهران به اعلام تحریم‌های جدید از اولویت آن‌ها برای رسیدگی به موضوعاتی مانند تحریم بانکی و نفتی ناشی می‌شود. تاکنون تحریم‌های بانکی مانع از آن بود که ارز آوری صادرات ایران از جمله فلزات به طور کامل انجام شود. اما حذف کامل این درآمد برای اقتصاد ایران که تا کنون دست کم ۱۰ میلیارد دلار درآمد نفتی از دست داده و اخیراً هدف تحریم کامل نفتی قرار گرفته، خبر خوشایندی نیست. اما مهمتر از آن پیامدهایی است که تحریم صادرات فلزات برای تولید داخلی، پروژه‌های توسعه‌ای این بخش و اشتغال به همراه دارد.
تیم موریسون، مقام عالی شورای امنیت ملی آمریکا ساعاتی قبل از اعلام خبر تحریم صادرات فلزات گفت کار آمریکا با تحریم‌ها تمام نشده و تحریم‌های جدیدی در راه است. او همچنین به بانک‌ها و سرمایه‌گذاران اروپایی در مورد ارتباط با ایران هشدار دارد و به طور مشخص از کانال مالی ویژه اتحادیه اروپا برای ایران(اینستکس) نام برد. اشاره‌ای که می‌تواند سر نخی از برنامه آینده آمریکا برای افزایش تحریم‌ها علیه ایران تا پذیرش شروط ۱۲ گانه یا خروج از برجام باشد.
