تنها بازار ثبت شده در یونسکو طعمه آتش شد!

بازار بزرگ و تاریخی تبریز چهارشنبه شب به وقت محلی دچار آتش سوزی شد. سازمان آتش نشانی تبریز موفق شد با گذشت کمتر از ۱۰ ساعت آن را مهار کند و مانع گسترش آتش به بازار فرش فروشان، دالان‌ها و تیمچه‌ها شود. این حادثه دو کشته، ۲۹ زخمی و ۱۳۰ مغازهٔ آسیب دیده به جا گذاشت که ۱۹ تن از مجروحان، از آتش‌نشانان مدد رسان بودند؛ یک نفر در محل حادثه به دلیل جراحات ناشی از سوختگی فوت کرد و یک نفر در بیمارستان سینا به علت سوختگی شدید جان خود را از دست داد.

آتش نشانی آذربایجان شرقی علت این حادثه را انفجار اعلام کرده و بهروز مهدوی، فرماندار تبریز، در خصوص روند اطفای آتش گفت: «انفجار اسپری‌های مواد آرایشی و بهداشتی داغ شده، کار کنترل و اطفای کامل حریق را دشوار کرد».

آتش در راسته ایکی قاپیلار (سرای دو دری) اتفاق افتاد که مرکز فروش پوشاک و لوازم آرایشی است و ۲۰۰ باب مغازه دارد. همین راسته آبان ۸۸ نیز دچار حریق شده بود که اطفای آن دو روز طول کشید و طی آن ۱۰۰ مغازه از بین رفت. علت آن حادثه نیز واژگونی چراغ علاءالدین و انفجار شیشه‌های عطر و ادکلن واقع در مغازه، اعلام شده بود.

بازار بزرگ و تاریخی تبریز ۵۵۰۰ حجره مغازه و ۲۰ راسته دارد که در مساحتی نزدیک به یک کیلومتر مربع جا گرفته است و همین، آن را به بزرگترین بازار سرپوشیده جهان تبدیل کرده است. این مجموعه زیبای معماری، سال ۱۳۵۴ در فهرست آثار ملی ثبت شد و مرداد ۸۹ به فهرست میراث جهانی یونسکو اضافه شد. بازار تبریز تنها بازار ثبت شده یونسکو است.

اگرچه تاریخ دقیق آن معلوم نیست ولی دست نوشته‌های جهانگردان در وصف این بازار، به سده چهار هجری بازمی‌گردد. ساختمان اولیه بازار ۳ سده پیش، در زلزله تاریخی تبریز کاملا خراب شد و نجفقلی خان دنبلی که اولین خان از خانات تبریز بود، آن را در سال ۱۷۷۸ خورشیدی بازسازی کرد و ساختمان فعلی بازار بزرگ تبریز متعلق به دوران زندیان است.

از لحاظ تاریخی، بازار بزرگ تبریز به دلیل قرار داشتن شهر تبریز بر سر چهارراه جاده ابریشم از رونق زیادی برخوردار بوده و امروزه نیز از آن به عنوان قطب اقتصادی خاورمیانه یاد می‌شود. بازار فرش فروشان تبریز فرش‌های سازمان ملل و کاخ سفید را تامین می‌کند و محصولات کفش چرم راسته کفش فروشان (باشماقچی) مشتریان ثابت و متعدد اروپایی دارد. این بازار همچنین از صنایع دستی منحصر به فردی برخوردار است.

فرزانه ابراهیم زاده، تاریخدان، در حساب توئیتری خود نوشت: «ابن بطوطه در سفرنامه مشهورش زمانی که به تبریز می‌رسد در وصف بازار تاریخی تبریز نوشته است:«به شهر تبریز درآمدیم و به بازار بزرگی رسیدیم و آن از بهترین بازارهایی بود که در همه شهرهای دنیا دیده بودم» این روایت را در سفرنامه شاردن هم به زبان دیگری می‌خوانیم».

وی در مورد توصیف مارکوپولو از بازار بزرگ تبریز نوشت: «مارکوپولوی ونیزی نوشته: «ساکنان تبریز اصولاً از راه داد و ستد به تهیه پارچه‌های زربافت و ابریشمی و فروش آن در بازار معاش می‌کنند. او پارچه‌های مهم تبریز را همه گونه حریر بخصوص زربافت و سیم‌بافت و گران‌بها و بسیار قیمتی و زیبا توصیف می‌کند. مارکوپولو بازار تبریز را قلب پویای شهر می‌داند و مانند ابن بطوطه از رونق تجارت گفتند و به خرید و فروش سنگ‌های قیمتی اشاره کردند».

ابراهیم زاده در مورد اعتصاب سراسری بازار تبریز یادآور شد: «تبریز بعد از حمله دوم مغول‌ها در زمان اباقا به عنوان پایتخت ایلخانان انتخاب شد و در مسیر رفت و آمد تاجران قرار گرفت و همین باعث شد تا یک اتفاق مهم تاریخی در بازار بزرگ تبریز شکل بگیرد. در دوران گیخاتو برای نخستین بار در جهان پول کاغذی به اسم چاو در تجارت مورد استفاده قرار گرفت. این پول کاغذی برات‌هایی بود که به جای سکه داده می‌شد. اما مردم تبریز از قبول این اسکناس‌های بدون پشتوانه خودداری کردند و بازار را به اعتراض بستند. گیخاتو در برابر اعتراض مردم و بسته شدن بازار دستور جمع آوری پول‌های کاغذی را داد».

وی اضافه کرد: «بازار بزرگ تبریز در زمان سلطنت غازان خان به محل رفت و آمد تجار اروپایی بخصوص ونیزی‌ها تبدیل شده بود. کلاویخو که در سال‌های ۸۰۶ و ۸۰۷ در تبریز اقامت کرده بود نوشته است که این شهری بزرگ و ثروتمند است که هر روز کالاهای تجاری زیادی در آن تهیه می‌شد. تبریز و البته بازارش در کنار تاریخ رونقشان، تاریخ پر از حادثه و مصیبت دارند. زلزله‌های مهیب در سال‌های ۲۴۴ ه ق و ۳۴۳ ه ق و ۱۶۴۱ و ۱۷۸۵ و ۱۸۵۴ شهر را با خاک یکسان کرد».

ابراهیم زاده درباره تاریخ شهر تبریز نیز نوشت: «بعد از جنگ چالدران سلطان سلیم عثمانی این شهر را گرفت و صنعتگران شهر را به قسطنطنیه برد. شهر در دوره صفوی چندین بار دیگر اشغال شد. در اواخر دوره صفوی اشرف افغان و سپاهش وارد تبریز شدند. در دوران قاجار زمان جنگهای ایران و روس تبریز اشغال شد که عباس میرزا پای میز مذاکره رفت. این شهر شاهد حکومت ولیعهدهای قاجار بود شاهد مظاهر مدرن از دستگاه چاپ تا ماشین و شاهد همراهی مردم با حرکت‌های ضد حکومت از جنبش تنباکو تا مشروطه و در همه اتفاقات بازار نقش مهمی داشت».

گفتنی است بازار بزرگ تهران و مجتمع تجاری پلاسکوی تهران نیز در سال‌های ۹۷ و ۹۵ دچار حریق شدند.