عراق را اغلب زادگاه تمدن می‌نامند. اما امروز در دومین شهر آن، موصل، آن عظمت تاریخی به حدود ۸ میلیون تن آت وآشغال به جا مانده از جنگ، فروکاسته شده است. در چشم‌اندازی که حال و هوایی آخرالزمانی دارد، خرابه‌های ۵ هزار خانه جاخوش کرده است.
از آن سوی ده‌ها منطقه محصور و نوارهای زردفام دور آن‌ها با هشدار «بمب منفجر نشده»، که در سوز صبحگاهی شلاقی، می‌جنبند و صدای خش‌خش‌شان بلند است، هیکل پسربچه تنهایی نمایان می‌شود. از میان کوه‌های نخاله، شیشه‌های شکسته و فولادآلات کج و معوج، انگار که در حال رقص باشد، راه می‌گشاید تا به دبستان الاخلاص در محله نبی جرجیس برسد. اسامه ۱۱ سال دارد و به کلاس ششم اشاره می‌کند که قبلاً در آن درس می‌خواند.
گالری عکس - کودکان موصل و زندگی بر ویرانه‌ها
-
1/22
موزا هشت ساله، در کرانه شرقی رود فرات که از میان شهر موصل می‌گذرد، به دنیا آمده و بزرگ شده است. به مدت ده سال با والدین و پنج خواهر و برادرش در سکونت‌گاه بتُنی دواتاقه‌ای زندگی کرده است. فرحان، پدر موزا، کارگر است و در کار حمل و نقل بلوک‌های ساختمان‌سازی به نقاط مختلف شهر است. به علت ابتلا به بیماری فتق، کار کردن برایش خیلی دشوار است، اما عمل فتق هم ۲۰۰ پوند هزینه دارد. بعد از عمل هم باید شش ماه استراحت کند، که برای او میسر نیست. درآمد ماهانه این خانواده، معادل مبلغ ناچیز ۶۲ پوند است که به سختی کفاف مخارج‌شان را می‌دهد. مجبورند مواد غذایی را نسیه از مغازه‌ها خریداری کنند. قرار است موزا در مدرسه نام‌نویسی کند. اما در حال حاضر باید از مادرش مراقبت کند که دچار مشکلات تنفسی است، زیرا در یکی از درگیری‌های درون شهر گلوله‌ای به ریه‌اش اصابت کرد. موزا هرگز در کلاس درس نبوده است و نمی‌داند چه چیزی در انتظارش است. سن شروع مدرسه شش سال است، و او دو سال است که این سن را پشت سر گذاشته است. -
2/22
دبستان الاخلاص در محله نبی جرجیس، در بخش قدیمی موصل، در غرب شهر، قرار دارد. داعش در ژوئن ۲۰۱۴ که موصل را تسخیر کرد، آن مدرسه را تعطیل کرد. این دبستان یکی از ۳۵۰ مدرسه‌ای است که به بازسازی اساسی نیاز دارد تا بتوان در آن به نسلی آموزش داد که از تحصیل محروم شده است. طبق اعلام اداره آموزش و پرورش ناحیه نینوا که موصل هم جزو آن است، در دوران جنگ حدود ۱۳۰ مدرسه کاملاً از بین رفت. -
3/22
اسامه، یازده ساله اسامه که اهل قسمت قدیمی موصل است، روی نیمکت قدیمش در مدرسه نشسته است. چهار سال از تحصیل دور بود و اکنون باید حدود یک ساعت پیاده برود تا به نزدیک‌ترین مدرسه بازسازی شده برسد. می‌گوید: «این مدرسه را خیلی دوست داشتم. وقتی در جنگ آسیب دید، من و دوستانم خیلی ناراحت شدیم. امیدوارم روزی از نو باز شود.» حتی امروز نیز در موصل بسیاری از پدرومادرها دوست ندارند فرزندان‌شان به مدرسه بروند، زیرا از انبوه بمب‌های منفجر نشده‌ای می‌ترسند که درون خرابه‌های خانه‌ها و کوچه پس‌کوچه‌ها پنهان مانده‌اند. اسامه می‌گوید، خیلی خوش‌حال است که دوباره به کلاس درس برگشته است و آرزوی بزرگش این است که در آینده پزشک یا وکیل بشود. -
4/22
در میان شهرهای عراق، موصل بیشترین خسارت را دیده است و حدود ۸ میلیون نخاله از خرابی‌های جنگ در آن باقی مانده است. -
5/22
تبرک، شش ساله تبرک در بخش غربی شهر زندگی می‌کند. در کلاسی خالی نشسته است و می‌گوید: «زندگی در موصل سخت بود و مدرسه‌ها و خانه‌های زیادی آسیب دیده است. دوست ندارم دوباره جنگ بشود. دوست دارم همین الان درس خواندن را شروع کنم. دلم می‌خواهد در آینده معلم بشوم و امیدوارم با رفتن به مدرسه بتوانم به آرزویم برسم.» -
6/22
دبستان الاخلاص نیمکت‌های واژگون کلاس بمب‌خورده‌ای در دبستان الاخلاص، واقع در محله نبی جرجیس -
7/22
یکی از متعلقات داعش در میان ویرانه‌های دبستان الاخلاص. زمام‌داران جدید، مسلک کاملا جدیدی بر مبنای تفسیری سخت‌گیرانه از شریعت اسلام، حاکم کردند، شعارنوشته‌های تبلیغاتی داشتند، و آموزش سلاح‌های جنگی را اجباری کردند. -
8/22
قحطان، پانزده ساله قحطان در کرانه شرقی رود فرات زندگی می‌کند و هرگز به مدرسه نرفته است. خودش و خانواده‌اش همیشه با مانع بزرگی به نام فقر دست به گریبان بوده‌اند، و به همین دلیل هرگز نتوانسته به مدرسه برود. برای آن که به معاش خانواده کمک کند، سال‌ها در این شهر به کارهایی مانند شستن شیشه اتوموبیل‌ها، شیرینی فروشی، و خاموش روشن کردن چراغ‌های راهنمایی-رانندگی اشتغال داشته است. پدرش کارگر است و برای آن که بتواند پسرش را به مدرسه بفرستد و از پس خرید لوازم آموزشی و لباس مدرسه برآید تا او از لحاظ آموزشی کم و کسری نداشته باشد، اضافه‌کاری می‌کند. قحطان در برنامه آخر هفته‌های شتاب در یادگیری (ALP) در طرح مشارکتی یونسکو و و برنامه جهانی آموزش کودک (EAC) شرکت کرده است، زیرا باید در طول روزهای هفته کار کند. در حال حاضر بطری‌های پلاستیکی و قوطی‌های فلزی را جمع‌آوری می‌کند و می‌فروشد. -
9/22
پوکه و خشاب مسلسل کلاشینکف در بخش قدیمی غرب موصل. یکی از پرشمار پوکه‌هایی که همچنان در کف کوچه‌ها و ساختمان‌های قدیمی به چشم می‌خورد و یادآور دوران تلخ دست‌وپا زدن شهر در گرداب جنگ است. -
10/22
اسامه، یازده ساله اسامه نشسته بر نیمکت قدیمش. همان جایی که پنج سال قبل، تمام کلاس‌ها برقرار بود. تعریف می‌کند که وقتی که داعش در ژوئن ۲۰۱۴ شهر را اشغال کرد و مدرسه را تعطیل کرد، چقدر خودش و همکلاسی‌هایش غمگین شدند. -
11/22
دبستان الاخلاص زمام‌داران جدید، وقتی در ژوئن ۲۰۱۴ شهر را تسخیر کردند، دبستان الاخلاص را تعطیل کردند. والاحضرت شیخه موزا بنت ناصر، رییس و مؤسس قطری بنیاد آموزش بالاتر از هر چیز(EAA)، ماه پیش در ژنو در هم‌اندیشی اجتماعی حقوق بشر سازمان ملل گفت: «درگیری‌های مسلحانه طولانی، نابودی بازگشت‌ناپذیر آموزش و پرورش را در پی داشته است. بگذارید به روشنی بگویم که منظور من صدمات جانبی نیست. منظورم تخریب عمدی آموزش و پرورش است. تهاجم عمدی به حقوق بنیادی انسان‌ها. -
12/22
نوشته روی دیوار: «ورود ممنوع مگر با اجازه دولت اسلامی». دست‌اندرکاران آن حکومت جدید هم نوید آزادی و رفاه می‌دادند، اما سطح زندگی را پایین آوردند، به بی‌کاری دامن زدند، و نیز به سیاست‌های محدودکننده و قساوت‌های وحشتناک دست زدند. -
13/22
رحمه، سه ساله رحمه درون چادر خانواده‌اش در اردوگاه حسن شامی در بیرون شهر موصل در ناحیه نینوا، نشسته است. در ۱۶ ژوئن ۲۰۱۷ و در آخرین روزهای دولت داعش، به این جا آمده‌اندو همراه همسایگان، در تاریکی شب از ناحیه بادوش گریختند تا به دست ماموران حکومت (داعش) نیفتند. عبدالله، پدر رحمه، می‌گوید که وقتی زمام‌داران جدید آمدند، امید داشتند که اوضاع موصل بعد از سال‌ها فلاکت بهتر شود، اما در عرض شش ماه اوضاع تحمل‌ناپذیر شد. می‌گوید: «داعشی‌ها جانیان و تبهکارانی بیش نبودند. احساس کردیم که سرمان کلاه رفته است.» عبدالله نجار ماهری بود که در بخش قدیم شهر کارگاه نجاری داشت و برای خانه‌های مردم درهای تراش‌خورده ظریفی درست می‌کرد. می‌گوید: «هرگز در عمرمان نیازمند چیزی نبودیم، بعد ناگهان برای زنده ماندن به اعانه‌های سازمان‌های امداد و سازمان‌های مردم‌نهاد محتاج شدیم.» رحمه به کودکستانی می‌رود که شورای پناهندگان نروژ اداره می‌کند، و فضای دلپسندی برای کودکان دارد. -
14/22
غروب خورشید بر بام‌های موصل. بسیاری از عراقی‌ها خانه‌هاشان را در منطقه آزاد شده از سلطه داعش، دو سال قبل ترک کردند و داوطلبانه در اردوگاه‌های آوارگان مثل اردوگاه حسن زندگی می‌کنند. چون اردوگاه هم آب آشامیدنی دارد و هم امکانات پزشکی، که در محله‌های خودشان وجود ندارد. -
15/22
دبستان الاخلاص کتاب‌های درسی پوشیده از گرد و خاک و به جا مانده در کتابخانه دبستان الاخلاص. -
16/22
کوثر، ده ساله کوثر زیر سایبان مغازه کوچکی در اردوگاه حسن شامی نشسته است. این اردوگاه مختص آوارگان جنگی موصل است. روز ۱۶ ژوئن ۲۰۱۷ از ناحیه بادوش آمده‌اند. کوثر مدرسه‌اش را دو سال دیرتر، از سن هشت سالگی شروع کرده است. اما کلاس سوم را گذرانده است و آرزو دارد روزی معلم بشود -
17/22
چشم‌انداز شهر قدیم از طبقه دوم دبستان الاخلاص. حدود ۵هزار خانه خراب شده است و بیش از یک میلیون نفر از ساکنان شهر آواره شده‌اند. -
18/22
مریم، یازده ساله مریم در سن هشت سالگی ترک تحصیل کرد. با خانواده‌اش در اردوگاه حسن شامی زندگی می‌کند. به اندازه یک سال تحصیلی عقب‌ماندگی دارد. می‌گوید: «مدرسه اردوگاه خیلی خوب است و خیلی از درس خواندن در آن خوشم می‌آید.»اغلب به عبور هواپیماهای مسافربری در آسمان نگاه می‌کند و از خودش می‌پرسد که به کجا می‌روند. دوست دارد در آینده خلبان بشود. -
19/22
کلیسای الطاهره کلیسای الطاهره که در قرن ۱۹ و در کنار کلیسایی باستانی ساخته شد، در بمباران موصل در سال ۲۰۱۷ به کلی ویران و نابود شد. پس از پایان جنگ، فقط بخشی از محراب آن باقی مانده است. -
20/22
عمر، نه ساله عمر اهل موصل است و در راهرو یکی از ۵هزار خانه متروکه و ویران شهر قدیم ایستاده است. هنوز علامت «خطرناک یا پاکسازی نشده» را از روی این ساختمان خاص برنداشته‌اند. هنوز والدین بسیاری نمی‌گذارند بچه‌هاشان به مدرسه بروند، زیرا می‌ترسند که در مسیر خانه تا مدرسه که پر از مین‌ها و بمب‌های کنارجاده‌ای نصب شده توسط داعش است، بلایی سرشان بیاید. -
21/22
دبستان الاخلاص صندلی کلاس درس در دبستان بمب‌باران شده و متروک الاخلاص -
22/22
چشم‌انداز غروب موصل در شهر قدیم. هر بار که غروب می‌شود، اهالی دومین شهر بزرگ عراق به خودشان امید می‌دهند که روزی شاید این شهر دوباره به شکوه گذشته‌اش برگردد و لذت صلح و رفاه را بچشند.
اکنون بر نیمکت قدیمش نشسته است. در همان جایی که پنج سال قبل، تمام کلاس‌ها برقرار بود. تعریف می‌کند که وقتی که داعش در ژوئن ۲۰۱۴ شهر را اشغال کرد و مدرسه‌ها تعطیل شد، چقدر او و همکلاسی‌هاش غمگین شدند. بعد از سقوط حکومت خودکامه عراق در سال ۲۰۰۳، عراقی‌ها امید زیادی داشتند که در دوران جدید، مردم‌سالاری برقرار شود و حقوق بشر رعایت شود، اما متوجه شدند که برقرار کردن مردم‌سالاری ساده نیست. در سال ۲۰۱۴، با شکل جدیدی از خودکامگی مواجه شدند که بعد از فتح موصل به دست داعش، و در دوران خلافت اسلامی خودخوانده آن گروه پا گرفت. دست‌اندرکاران این حکومت جدید هم نوید آزادی و رفاه می‌دادند، اما موصل و نسل آینده کشور را به عصر ظلمات برگرداندند.
پایین آمدن ویران‌گر سطح زندگی و موج بی‌کاری در کنار سیاست‌های محدودکننده و قساوت‌های وحشتناک حکومت داعش، سبب شد که نزدیک به یک میلیون نفر از ساکنان موصل از این شهر کوچ کنند.
کودکانی چون اسامه، تعطیل شدن مدرسه‌ها را به چشم دیدند. زمام‌داران تازه، مسلک کاملا جدیدی داشتند. درس‌هایی مثل تاریخ، فلسفه، موسیقی و هنر را ممنوع کردند. تفسیر سخت‌گیرانه‌‌شان را از شریعت اسلام برقرار کردند، و بر آموزشِ به‌کارگیریِ اسلحه تمرکز کردند. معلمان را مجبور می‌کردند که در دوره‌های بازآموزی شرکت کنند و آن‌هایی که به این کار تن نمی‌دادند و از بیعت با حکومت داعش خودداری می‌کردند، دچار شکنجه یا سرنوشتی بدتر از آن می‌شدند.
طبق یک بررسی آماری بر روی ۴۵۱ خانوار غرب موصل، قبل از ورود داعش ۸۸ درصد کودکان به مدرسه می‌رفتند، اما پس از آن فقط ۲ درصد از کودکان باقی مانده، به مدرسه رفتند. تقریباً تمامی خانواده‌هایی که بعد از ژوئن ۲۰۱۴ در موصل باقی ماندند، از ترس آن که مبادا بلایی بر سر بچه‌هاشان بیاید یا شست‌وشوی مغزی شوند، فرزندان‌شان را از رفتن به مدرسه بازداشتند.
طبق اعلام اداره آموزش و پرورش ناحیه نینوا که موصل هم جزو آن است، در دوران جنگ حدود ۱۳۰ مدرسه کاملاً از بین رفت و ۳۵۰ مدرسه به بازسازی نیاز دارند.
یونسکو و برنامه جهانی «آموزش کودک» (EAC) که مجری آن، بنیاد «آموزش بالاتر از هر چیز»(EAA) است، برای کمک به کودکان مواجه با موانع تحصیل، از جمله جنگ، در عراق همکاری می‌کنند.
در دوره‌های آن‌ها که برنامه «شتاب در یادگیری» (ALP) نام دارد، سه سال تحصیلی را در یک سال به صورت فشرده ارایه می‌کنند تا کودکانی که از تحصیل محروم شده بودند، بتوانند بی‌هیچ مشکلی جریان عادی تحصیل را از سرگیرند.
استفانیا جیانینی، قائم‌مقام دبیرکل آموزش یونسکو، می‌گوید: «مشارکت ما با برنامه آموزش کودک (EAC) در عراق فقط معطوف به آموزش دادن کودکان محروم از تحصیل نیست، بلکه می‌خواهیم محیطی ایمن برای یادگیری و آموزگارانی آموزش دیده فراهم کنیم، و نظام آموزشی مستحکمی ایجاد کنیم.»
او می‌افزاید: «در این طرح در عرض سه سال ۳۷ هزار کودک محروم از مدرسه را زیر پوشش قرار دادیم، بیش از ۱۰۰۰ معلم را آموزش دادیم، ۳۴۶ مرکز شتاب در یادگیری ایجاد کردیم، و بیش از ۱۰۰ مدرسه را بازسازی کردیم. در چارچوب این همکاری، به دولت عراق کمک کردیم تا چارچوبی برای برنامه تحصیلی ملی فراهم آورد و راهبردی ملی برای آموزش معلمان تدوین کند. با اتکا به همین دست‌آوردها است که در مرحله کنونی، برای تحت پوشش قرار دادن ۱۵۰ هزار کودک محروم از مدرسه که بسیاری از آن در داخل کشور آواره شده‌اند، هدف‌گذاری کرده‌ایم و می‌خواهیم قابلیت تمام دست‌اندرکاران آموزش فراگیر باکیفیت را افزایش دهیم. این مشارکت، به لطف استمراری که در طی یک دهه داشته است، مصداقی از امکان‌پذیر بودن رویکردهای پایدار و مستحکم در موقعیت‌های بحرانی بغرنج است.»
برای کودکانی نیز که مجبور هستند در طول هفته برای کمک به معیشت خانواده کار کنند، کلاس‌های آخرهفته شتاب در یادگیری بر پا کرده‌اند که از رگ‌های حیاتی آموزش است.
موزا بنت ناصر، رئیس و مؤسس بنیاد آموزش بالاتر از هر چیز(EAA)، ماه پیش در ژنو در هم‌اندیشی اجتماعی حقوق بشر سازمان ملل، گفت: «درگیری‌های مسلحانه طولانی، نابودی بازگشت‌ناپذیر آموزش و پرورش را در پی داشته است. بگذارید به روشنی بگویم که منظور من، صدمات جانبی نیست. منظورم تخریب عمدی آموزش و پرورش است. تهاجم عمدی به حقوق اساسی انسان‌ها... آموزش و پرورش که از بین برود، ملت هم از بین می‌رود. اگر این موج را برنگردانیم، همچنان بهای گزافی خواهیم پرداخت.»
بازسازی موصل و زدودن مین‌ها و بمب‌های کنار جاده‌ای از این منطقه ده‌ها سال طول می‌کشد. جهانیان نمی‌توانند عراق را به قبل از وقایعی برگردانند که در آن رخ داده است، و اسامه و سایر کودکان را به آن سال‌های از دست رفته برگردانند. اما می‌توانند دست در دست هم، با مشارکت‌هایی چون مشارکت بین یونسکو و بنیاد آموزش بالاتر از هر چیز(EAA)، آینده روشن‌تری برای آن‌ها فراهم کنند.
© The Independent
