رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه، با سیاست‌های اخیر خود پیرامون لیبی، شرایط را برای خود دشوارتر می‌کند. اخیرا ترکیه تعدادی تانک و پهپاد و نیز واحدهای کوماندو و ویژه ارتش را به این کشور جنگ‌زده شمال آفریقا اعزام کرد. به نظر می‌رسد که آقای اردوغان با ترکیب دو درگیری، یکی در لیبی و دیگری در شرق مدیترانه، دارد خود را در یک بن‌بست استراتژیک گرفتار می‌کند. 

در حالی که حملات ارتش ترکیه در شمال سوریه کم کم خاموش می‌شود، تنش‌های سیاسی در داخل کشور بالا می‌گیرد. اردوغان به دنبال بهانه‌ای برای خنثی کردن این تنش‌ها، به یک دشمن خارجی نیازمند است، و به نظر می‌آید که آن دشمن را انتخاب کرده است.

روز یکشنبه، اردوغان اعلام کرد که ترکیه آماده است تا برای تقویت دولت لیبی در طرابلس (دولت وفاق ملی) که از طرف سازمان ملل به رسمیت شناخته می‌شود، به آن کشور نیرو بفرستد. هدف، به گفته ترکیه، کمک به دولت طرابلس در مقابل حملات ژنرال خلیفه حفتر است که از هفته گذشته بار دیگر از سر گرفته شده است. (توضیح: نیروهای تحت فرماندهی ژنرال حفتر که خود را «ارتش ملی لیبی» می‌خوانند، یک دولت موازی در بنغازی تشکیل داده‌اند. دولت طرابس می‌گوید که ژنرال حفتر علیه دولت قانونی لیبی کودتا کرده است.)

اما پرزیدنت اردوغان با این اقدام که از روی عدم اعتماد به‌نفس و انزوای سیاسی انجام گرفته است، تنها یک دشمن خارجی برای ترکیه نتراشیده است، بلکه بسیاری از همسایگان خود نیز را خشمگین کرده است. 

ژنرال حفتر، حملات خود را در پی یک توافق جدید امنیتی میان آنکارا و دولت طرابلس، از سر گرفته است. طرفین در یک تفاهم‌نامه در مورد حق استخراج مشترک حوزه‌های گاز در مدیترانه توافق کرده‌اند.

در پنج سال گذشته، شرق مدیترانه میدان کشفیات گاز طبیعی در یونان، قبرس و اسرائیل بوده است. اما کشف منابع حوزه «ظُهر» در مصر که گفته می‌شود بزرگترین حوزه گازی در مدیترانه است، اوضاع را تغییر داد و می‌رود که مصر را در مرکز تولید انرژی منطقه قرار دهد.

در پی این کشف بزرگ، نهاد جدیدی موسوم به «فوروم گاز شرق مدیترانه» ایجاد شد که هرچند بیشتر کشورهای منطقه به عضویت در آن پذیرفته شدند، اما از ترکیه برای پیوستن به آن دعوت نشد. اردوغان این رویداد را به عنوان حرکتی علیه ترکیه تلقی کرد و درصدد اقدامی تلافی‌جویانه برآمد.

تفاهم‌نامه میان ترکیه و دولت طرابلس به گونه‌ای عجیب، مرزهای دریایی میان ترکیه و لیبی را که همسایه یکدیگر نبوده‌اند و در هیچ مرزی شریک نیستند، تعیین می کند. خطوط مرزی که در این نقشه تعیین شده است، وارد منطقه اقتصادی جزیره «کرت» یونان شده است و نیز، از چارچوب موافقتنامه «صغیره» که از مشروعیت دولت وفاق ملی طرابلس حمایت می‌کند، تجاوز کرده است.

یونان در واکنش به حرکت اخیر ترکیه که حقوق سایر کشورهای حوزه مدیترانه را نادیده می‌گیرد، به شورای امنیت سازمان ملل شکایت برده است و مصرنیز در نزدیکی ساحل مدیترانه، دست به یک مانور نظامی با گلوله‌های واقعی زده است. در کنفرانس سران اتحادیه اروپا در هفته گذشته نیز سران اتحادیه توافق میان ترکیه و دولت طرابلس را تخطی از قوانین بین‌الملل خواندند. 

به نظر نمی‌رسد که ترکیه در این مورد عقب‌نشینی کند. از وعده اردوغان برای اعزام نیرو به لیبی گذشته، این کشور به بخش شمالی قبرس نیز که تحت‌الحمایه ترکیه است چند فروند پهپاد ارسال کرده است و هدف از آن اقدام را تسهیل عملیات کشف گاز در نزدیکی آن جزیره اعلام کرده است.

اما ممکن است با توجه به تلاش‌های چند ساله مصر و امارات متحده عربی در حمایت از ژنرال حفتر برای بازپس گرفتن طرابلس،  ایجاد پایگاه‌های نظامی در لیبی، بزرگترین اشتباه استراتژیک اردوغان باشد. 

در این میان، آقای اردوغان در داخل ترکیه با بزرگترین چالش سیاسی خود روبه‌روست.

هفته گذشته، احمد داووداوغلو، نخست وزیر سابق و متحد پیشین رئیس جمهوری، یک حزب سیاسی جدید راه‌اندازی کرد که بسیاری از اعضای حزب عدالت و توسعه اردوغان (آ ک پ) آن را خطری مستقیم تلقی می‌کنند. انتظار می‌رود که به زودی علی باباجان، معاون سابق نخست وزیر و از متحدان معتبر آقای اردوغان، نیز حزب خود را ایجاد کند. 

در این میان، محبوبیت اکرم امام اوغلو، شهردار استانبول که مخالف آقای اردوغان است، به اوج رسیده است. بسیاری از مردم ترکیه هم فکر می‌کنند که ممکن است به زودی عبدالله گل، رئیس جمهوری سابق و بنیان‌گذار حزب عدالت و توسعه نیز وارد معرکه شود و اوضاع را علیه اردوغان تغییر دهد.  

اردوغان در جریان حمله به شمال سوریه، با هوشمندی و توسل به لفاظی‌های ملی‌گرایانه توانست حمایت مردم را از اهداف مشکوکش در آن کشور همسایه ترکیه جلب کند. اما نباید تصور کند که مردمش ماجراجویی‌های اخیر او را نیز به آسانی  خواهند پذیرفت. او احتمالا با این اقدام جان صدها سرباز ترک  را برای دفاع از یک دولت تحت‌الحمایه اسلامگرایانی در هزاران کیلومتر دورتر از مرزهای ترکیه، به خطر خواهد انداخت. سخت می‌توان تصور کرد که مردم ترکیه از این اقدام استقبال کنند. 

باوجود این، فعلا به نظر می‌رسد که اردوغان سیاست‌های آشفته ترکیه را از ذهنش دور کرده است. از دید او، همواره می‌توان نبود مشروعیت داخلی برای بلندپروازی‌هایش در لیبی را با نوعی دیگر از مشروعیت در غرب معامله کرد.

اخیرا گزارش‌هایی حاکی از افزایش حمایت‌های روسیه از ارتش ملی ژنرال حفتر منتشر شده است که بخش اعظم حوزه‌های استراتژیک نفت لیبی را زیر کنترل دارد. این اقدام جسورانه پرزیدنت ولادیمیر پوتین، دستگاه رهبری ترامپ را سخت متعجب کرده است.

اردوغان از وحشت آمریکا از حضور سنگین روسیه در شمال آفریقا، استفاده می‌کند. او می‌داند که روسیه در صدد است تا با دنباله‌روی از راهبرد ترامپ (که نیروهای ایالات متحده را در سوریه با هدف ادامه کنترل حوزه‌های نفتی ابقاء کرده است)، موقعیت نظامی‌اش  را در لیبی تقویت کند.

اردوغان همچنین می‌داند که حملات ژنرال حفتر به طرابلس از طرف غرب حمایت نمی‌شود، و در مقابل، امیدوار است تا بتواند خود را به عنوان یک وزنه تعادل قابل اتکا، مشروع و برخوردار از پشتیبانی کشورهای غربی، نشان دهد. 

شاید اردوغان در مورد استقرار نیرو در طرابلس و قلدری در مقابل قبرس بلوف نزند، اما قمار بیشتر در «حیاط خلوت» بازیگران قدرتمندی مثل اتحادیه اروپا، مصر و اسرائیل، خطرناک است.

ترکیه زخم‌خورده و پریشان به نظر می‌رسد. اردوغان متوجه است که ممکن است پای خود را از حدش فراتر گذاشته باشد، اما به نظر می‌رسد که برای پذیرش خطر جنگی با احتمال شکست در آن، خود را آماده کرده است. مصر و یونان نباید آرامش خود را از دست بدهند، بلکه باید با خویشتنداری اجازه ندهند که پای آن‌ها به یک جنگ بزرگ کشیده شود.