ملاله یوسف‌زی، فعال اجتماعی پاکستانی و برنده جایزه نوبل صلح، در لباس پولک نقره‌ای از مجموعه رالف لورن و با جواهراتی متعلق به ملکه ثریا طرزی، همسر شاه امان‌الله، پادشاه تجددخواه افغانستان، بر فرش قرمز مراسم اسکار حضور یافت و خبرساز شد.

ملاله یوسف‌زی در شب جوایز آکادمی اسکار، گوشواره‌های آویز الماس متعلق به ملکه ثریا طرزی ساخت قرن بیستم را به گوش‌ آویخته بود و یک انگشتر الماس‌نشان متعلق به ملکه که در قرن نوزدهم میلادی ساخته شده بود، بر انگشتش می‌درخشید.

حساب کاربری مغازه جواهرات فرد لینگتون در اینستاگرام نوشت این جواهرات که در اصل متعلق به ملکه افغانستان بودند، اکنون در این مغازه در شهر نیویورک نگهداری می‌شوند. فرد لینگتون یک مغازه جواهرات و آنتیک‌فروشی در نیویورک است که اغلب جواهرات خاص را به چهره‌های معروف امانت می‌دهد. 

اما چرا جواهرات ملکه افغانستان؟ راز این انتخاب چیست؟ آیا ملاله خود را از نظر تاثیرگذاری اجتماعی هم‌طراز ملکه ثریا می‌داند؟

ملاله یوسف‌زی برای فعالیت‌های اجتماعی‌اش، به‌ویژه مبارزه برای حق تحصیل دختران در شهرستان سوات ایالت خیبرپختونخواه پاکستان برنده جایزه نوبل صلح شد. او در مراسم اسکار نیز در مورد محرومیت زنان و دختران از تحصیل به‌ویژه در وضعیت کنونی در افغانستان سخن گفت و از حاضران خواست از رهبران کشورهایشان بخواهند «فورا علیه طالبان اقدام کنند».

این در حالی است که ملکه ثریا طرزی، ۱۰۰ سال پیش از امروز، اولین گام‌ها را برای دفاع از آزادی زنان و حق تحصیل و حضور آنان در اجتماع برداشت و در واقع از اولین کنشگران آزادی و حقوق زنان در افغانستان بود.

ملکه ثریا طرزی، فرزند محمود طرزی، سیاستمدار و روشنفکر پیشکسوت افغانستان، زاده سال ۱۸۹۹ در شهر دمشق است. او در تبعید به دنیا آمد اما پس از بازگشت به کشورش در زمان پادشاهی امیر حبیب‌الله خان، در سال ۱۹۱۲ با شاهزاده جوان امان‌الله، ازدواج کرد. 

شاه امان‌الله در سال ۱۹۱۹ بر تخت سلطنت تکیه زد و ثریا طرزی ملکه افغانستان شد. ملکه ثریا که از یک خانواده فاضل و دانشمند می‌آمد، در سال ۱۹۲۱ اولین مدرسه دخترانه را در افغانستان بنا نهاد. این مدرسه در آن زمان فقط ۵۰ دانش آموز داشت و مسئولیت تدریس و مدیریت آن را اسما رسمیه طرزی، مادر ملکه ثریا که در خارج از افغانستان تحصیل کرده بود، به عهده داشت. 

در همین سال بود که با تلاش ملکه ثریا، اولین نشریه ویژه زنان در افغانستان به نام «ارشادالنسوان» را تاسیس کرد. مسئولیت این نشریه را نیز با اسما رسمیه طرزی بود و نخستین نسخه آن در ۱۷ مارس ۱۹۲۱ منتشر شد. این نشریه تا سال ۱۹۲۵ پیوسته چاپ شد.

این در حقیقت نخستین گام‌ها در راستای دادخواهی برای حقوق اولیه زنان در افغانستان بود که ملکه ثریا به عنوان یک چهره قدرتمند دربار برداشت. 

ملکه ثریا، در دوران پادشاهی همسرش، علاوه بر اینکه یک کنشگر قوی در عرصه حمایت از زنان و تغییر جایگاه آنان در جامعه بود، مدتی در سمت وزیر فرهنگ همسرش نیز کار کرد. او در سفری تاریخی به کشورهای ایران، ترکیه، مصر، فرانسه، آلمان، ایتالیا، بریتانیا، شوروی سابق و هند، همسرش را همراهی کرد و پس از آن سفر بود که شاه و ملکه با رویای نوسازی افغانستان به کشور بازگشتند. 

حضور ملکه ثریا در تجمع‌ها و در مکان‌های عمومی با صورت بدون برقع و حجاب، به پیکره کهنه‌گرایی و افراطیت دینی در افغانستان ضربه‌ای تکان‌دهنده وارد کرد و البته بخش بزرگی از جامعه بی‌سواد و خرافاتی را نیز علیه شاه شوراند. اما به هر حال، ملکه ثریا طرزی زنی تاریخ‌ساز برای نسل‌های افغانستان بود و در حقیقت، رسمی شدن تحصیل و فعالیت اجتماعی زنان در افغانستان را او پایه‌گذاری کرد.

پس از آنکه سلطنت امان‌الله خان در سال ۱۹۲۹ و در نتیجه شورش‌های دین‌گرایان و گروه‌های ضدزن و ضدنوگرایی سرنگون شد، شاه و خانواده‌اش به ایتالیا تبعید شدند. ملکه ثریا در سال ۱۹۶۸ در سن ۷۰ سالگی در شهر رم ایتالیا درگذشت.

تاریخ غارت و سرقت اشیای قیمتی، آثار باستانی، جواهرات و سنگ‌های قیمتی در افغانستان به دهه‌ها پیش برمی‌گردد و به همین دلیل مشخص نیست چه تعداد از جواهرات و زیورآلات قدیمی خاص و گرانبها که اکنون در بازارهای مختلف جهان در گردش‌اند متعلق به افغانستان‌اند. به همین ترتیب، در مورد جواهرات ملکه نامدار افغانستان، ثریا طرزی، هم کاوش خاصی صورت نگرفته است که نشان دهد جواهرات او پس از سرنگونی سلطنت شاه امان‌الله و تبعید آنان به ایتالیا یا پس از مرگ ملکه در تبعید، به کجا رفتند و دست چه کسانی افتادند.

اکنون ۱۰۰ سال پس از دوره باشکوه سلطنت شاه و حضور قدرتمند و تاثیرگذار ملکه ثریا، جواهراتی که زمانی زینت‌بخش ملکه تجددگرای افغانستان بودند، از یک مغازه آنتیک‌فروشی در نیویورک سر درآورده‌اند و بر سر و دست کنشگر معروف پاکستانی می‌درخشند.