آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روز چهارشنبه، یکم فوریه (۱۲ بهمن)، به جمهوری اسلامی ایران به دلیل انجام تغییری اعلام‌نشده در شیوه ارتباط بین دو آبشار از دستگاه‌های پیشرفته غنی‌سازی اورانیوم در تاسیسات فردو، اعتراض کرد. این دستگاه‌ها به غنی‌سازی با خلوص نزدیک به ۶۰ درصد مشغول‌اند که به میزان لازم برای استفاده تسلیحاتی نزدیک است. 

این نهاد دیده‌بان سازمان ملل متحد، روز ۲۱ ژانویه، هنگام بازرسی اعلام‌نشده از تاسیسات هسته‌ای فردو، از این تغییر مطلع شد. این سایت، درون کوهی ساخته شده و ماهیت زیرزمینی دارد و به همین علت، از حساسیت خاصی برخوردار است. تهران مدعی است غنی‌سازی در این مجموعه را گسترش چشمگیری خواهد داد و از همین رو، بازرسان آژانس بررسی‌های خود را در آن افزایش داده‌اند. 

طبق توافق برجام، هرگونه غنی‌سازی در فردو ممنوع بود. اما در پی خروج آمریکا از این توافق در سال ۲۰۱۸، جمهوری اسلامی ایران فعالیت‌های هسته‌ای خود را گسترش داد و از جمله غنی‌سازی در فردو را از سر گرفت. از این‌رو طراحان حمله نظامی احتمالی آمریکا یا اسرائیل به مجموعه‌های هسته‌ای ایران، به علت زیرزمینی بودن فردو، معمولا از آن به مثابه چالش‌برانگیزترین بخش چنین حملاتی یاد می‌کنند. 

به گزارش رویترز، آژانس در گزارشی محرمانه که برای دولت‌های عضو خود فرستاد، توضیح نداده است که شیوه ارتباط بین دو آبشار سانتریفیوژهای «آی‌آر۶» دقیقا چگونه تغییر کرده، اما چنین نوشته است: «این‌ها به گونه‌ای به یکدیگر وصل شده‌اند که اساسا با شیوه عملیاتی که ایران [به آژانس] اعلام کرده، متفاوت است.» 

رویترز نسخه‌ای از گزارش محرمانه را دیده و روز چهارشنبه، یکم فوریه، گزارشی در مورد آن منتشر کرد. آژانس نیز در یک بیانیه عمومی که محتوای گزارش محرمانه را خلاصه می‌کند، نوشت رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، «نگران است که ایران در اطلاعات طراحی تاسیسات هسته‌ای فردو در ارتباط با تولید اورانیوم با غنی‌سازی بالا تغییری اساسی داده، در این زمینه از پیش به آژانس اطلاع نداده است.»

در بخشی از بیانیه مذکور چنین آمده است: «چنین چیزی مطابق با تکالیف [حکومت] ایران تحت توافق پادمانی نیست و قابلیت آژانس را برای تغییر رویکرد پادمانی برای تاسیسات فردو و اعمال اقدامات موثر پادمانی در این مجموعه، زیر سوال می‌برد.»

این گزارش همچنین تاکید می‌کند که هرچند مقام‌های جمهوری اسلامی به بازرسان آژانس اجازه دسترسی مرتب به فردو برای انجام فعالیت‌های راستی‌آزمایی داده‌اند، این نهاد در حال مذاکره با مقام‌ها برای گسترش ابعاد این نظارت‌ها است. 

در گزارش می‌خوانیم:‌ «آژانس و ایران به گفت‌وگوهای خود ادامه می‌دهند. آژانس تعداد و شدت فعالیت‌های راستی‌آزمایی خود را در تاسیسات فردو افزایش داده است. اما برخی اقدامات پادمانی دیگر نیز ضروری‌اند و به گفت‌وگو با ایران در این مورد مشغولیم.»

بر اساس اطلاعات موجود، قرار است گروسی به زودی به ایران برود و تهران نیز این سفر را تایید کرده است. اما محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی هسته‌ای ایران، روز چهارشنبه گروسی را متهم کرد که دستورکار کشورهای غربی و اسرائيل را پیش می‌برد و گفت جمهوری اسلامی ایران باید برای این دیدار آماده باشد. 

از سوی دیگر میخائیل اولیانوف،‌ نماینده دائم روسیه در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین (از جمله آژانس)، روز سه‌شنبه، ۳۱ ژانویه (۱۱ بهمن)، خواهان ادامه گفت‌وگوها برای احیای برجام شد.

به ادعای خبرگزاری دولتی مهر اولیانوف روز سه‌شنبه در مصاحبه‌ای گفت حکومت ایران اراده سیاسی برای احیای برجام نشان داده است، اما دولت‌های غربی نه. این در حالی است که مذاکرات برجام از ماه‌ها پیش به بن‌بست رسیده و دلیل آن نیز در وهله نخست این بود که جمهوری اسلامی ایران می‌خواست تحقیقات آژانس در مورد ابعاد نظامی برنامه هسته‌ای‌اش در گذشته، خاتمه یابد؛ شرطی که طرفین مقابل به هیچ‌وجه نپذیرفتند. 

در ماه‌های اخیر، از سویی به علت گذشت زمان، و از سوی دیگر به علت بی‌اعتبار شدن بیش از پیش جمهوری اسلامی ایران در پی اعتراضات گسترده مردم ایران، آمریکا اعلام کرد احیای برجام دیگر دستورکار اصلی‌اش در رابطه با ایران قرار ندارد. 

راب مالی، فرستاده ویژه آمریکا در امور ایران، روز سه‌شنبه در گفت‌وگو با برنامه «هارد تاک» شبکه بی‌بی‌سی گفت که واشنگتن می‌خواهد هم از حقوق بنیادین مردم ایران پشتیبانی کند، و هم «منافع ملی آمریکا» را در رابطه با اعمال ایران، از جمله فعالیت‌های هسته‌ای تهران و حمایتش از روسیه در جریان جنگ اوکراین، تعقیب کند. 

اولیانوف در واکنش به این مصاحبه مالی، در توییتر نوشت: «حالا این یعنی چی؟ نتیجه این حرف‌ها چیست؟ رویکرد حرفه‌ای، یعنی داشتن قابلیت تمیز دادن بین مشکلات مختلف برای حل موفق دست‌کم یکی از آن‌ها.»