سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) ثبت رسمی ورزش‌های زورخانه‌ای و فرهنگ پهلوانی در فهرست آثار معنوی جهان به نام جمهوری آذربایجان را تایید کرد؛ با این حال مهرعلی باران‌چشمه، رئیس فدراسیون ملی ورزش‌های زورخانه‌ای جمهوری اسلامی، می‌گوید که از ثبت ورزش زورخانه‌ای به نام جمهوری آذربایجان نگران نیست.
باران‌چشمه به خبرگزاری ایسنا گفت که یونسکو ورزش زورخانه‌ای و فرهنگ پهلوانی را به نام جمهوری آذربایجان ثبت ملی کرده و موضوع ثبت جهانی آن به نام جمهوری آذربایجان درست نیست؛ زیرا ثبت جهانی آن کماکان به نام ایران است. او این ادعا را در حالی مطرح می‌کند که روز پنجشنبه ۱۰ آذر، در جریان هفدهمین نشست کمیته بین‌الدول پاسداری از میراث فرهنگی معنوی یونسکو در مراکش، ورزش‌های زورخانه‌ای و فرهنگ پهلوانی به نام جمهوری آذربایجان ثبت شد و حساب رسمی یونسکو در توییتر نیز این رویداد را به جمهوری آذربایجان تبریک گفت.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
ثبت ورزش‌های زورخانه‌ای و فرهنگ پهلوانی به نام جمهوری آذربایجان واکنش‌های زیادی به دنبال داشت؛ زیرا این ورزش که خاستگاه تاریخی و اصلی آن سرزمین ایران است، حدود ۱۲ سال پیش به نام ایران در یونسکو ثبت جهانی شد اما به گفته رئیس فدراسیون ورزش‌های زورخانه‌ای، آذربایجانی‌ها سال ۲۰۲۱ با ارسال مدارکی از یونسکو درخواست کردند که ورزش زورخانه‌ای به نام این کشور ثبت شود. از قرار معلوم، یونسکو نیز در سایه سکوت و انفعال مسئولان میراث فرهنگی و وزارت ورزش جمهوری اسلامی ایران، با درخواست این کشور موافقت کرده است.
مهرعلی باران‌چشمه که از عضویت در سپاه پاسداران به ریاست فدراسیون ورزش‌های زورخانه‌ای رسیده است، در واکنش به انتقادها می‌گوید: «برخی های‌وهوی راه انداختند و گفتند فدراسیون و وزارت ورزش خواب بودند؛ در حالی که ما یک ماه پیش، هم به میراث فرهنگی و هم به معاونت‌های حقوقی و پارلمانی وزارت ورزش اعلام کردیم و همه در جریان بودند.»
او در ادامه افزود که قبل از برگزاری اجلاس یونسکو نیز این موضوع را با مسئولان میراث فرهنگی در میان گذاشته است و آنان نیز در پاسخ گفته‌اند که «نگران نباشید! ما به آنجا می‌رویم که این کار انجام نشود؛ اگر هم بشود، این کار مانند یلدا یا عید نوروز که به نام چند کشور ثبت شد، انجام می‌شود».
رئیس فدراسیون ملی ورزش‌های زورخانه‌ای درباره نتایج مذاکرات مسئولان با یونسکو توضیح نداد و تنها گفت که در حال حاضر وزارت امور خارجه، میراث فرهنگی و نمایندگان جمهوری اسلامی در یونسکو در تلاش‌اند مصوبه یونسکو ابلاغ نشود.
فدراسیون ورزش‌های زورخانه‌ای پیش‌تر نیز در بیانیه‌ای مدعی شده بود که با «مکاتبه رسمی و تماس‌های مکرر» تلاش کرده است یونسکو با خواسته جمهوری آذربایجان برای ثبت جهانی ورزش زورخانه‌ای به نام این کشور موافقت نکند؛ اما مدارک و اسناد ارائه‌شده آن کشور، مسئولان یونسکو را متقاعد کرد خواسته آن کشور را بپذیرند.
فدراسیون ورزش‌های زورخانه‌ای آبان ۱۳۸۹ و در زمان ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد، ادعا کرد که ورزش زورخانه‌ای و فرهنگ پهلوانی در فهرست میراث معنوی یونسکو، به نام ایران ثبت شده است. مسئولان وزارت ورزش می‌گویند اسناد مربوط به این رویداد در فدراسیون ورزش‌های زورخانه‌ای موجود است اما درباره اینکه چرا یک اثر که پیش‌تر به نام ایران ثبت شده بود، به نام کشوری دیگر ثبت می‌شود، توضیحی ارائه نداده‌اند.
رئیس فدراسیون ورزش‌های زورخانه‌ای در گفت‌وگو با ایسنا، از تصمیم یونسکو انتقاد کرد و گفت که جمهوری آذربایجان فقط یک زورخانه دارد و تنها به این دلیل که در قدیم، بخشی از سرزمین ایران بود، با خواسته‌اش موافقت شد. او با سلب مسئولیت از خود، وزارت میراث فرهنگی و گردشگری را تلویحا به انفعال و کم‌کاری متهم کرد و گفت: «انتظار بود مسئولان آن وزارتخانه مربوطه با جدیت بیشتری موضوع را دنبال کنند تا این امر صورت نپذیرد.»
به نام ایران به کام جمهوری آذربایجان
ورزش زورخانه‌ای و آیین پهلوانی در تاریخ ایران باستان ریشه دارد و سرآمدان آن از رستم دستان گرفته تا پوریای ولی، در ایران زاده شده‌اند. زورخانه‌های قدیمی ایران برای گردشگران علاقه‌مند به فرهنگ و تاریخ هنوز هم یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری‌اند اما اکنون این میراث معنوی به نام کشوری دیگر سند خورده است و مسئولان حکومتی که گویی هنوز هم در خواب سنگین به سر می‌برند، در تلاش‌اند یونسکو را مجاب کنند دست‌کم ورزش‌های زورخانه‌ای را به‌طور مشترک به نام ایران و جمهوری آذربایجان ثبت کنند. در بیانیه اخیر فدراسیون ورزش‌های زورخانه‌ای نیز به این موضوع اشاره شده است.
مسئولان وزارت میراث فرهنگی و گردشگری پا از این هم فراتر گذاشته‌اند و در تلاش‌اند این‌گونه القا کنند که ثبت ورزش‌های زورخانه‌ای به نام کشوری دیگر اشکالی ندارد؛ در همین زمینه، مصطفی پورعلی، مديركل ثبت و حریم آثار و حفظ و احیا میراث معنوی و طبیعی وزارت میراث فرهنگی، به باشگاه خبرنگاران جوان گفت: «اينكه جمهوری آذربايجان پرونده‌ای قريب به عنوان و موضوع پرونده ايران را ثبت کرده است، از منظر كنوانسيون يونسكو در حوزه ميراث فرهنگی ناملموس، نه‌تنها خللی به پرونده ايران وارد نمی‌كند، بلكه بر ترويج بيشتر اين عنصر فرهنگى ناملموس تاكيد دارد.»
او این ادعا را در حالی مطرح کرد که طبق چارچوب و قوانین یونسکو، میراث ناملموس در فهرست آثار جهانی، به نام کشورهای خاستگاه و مبدا ثبت می‌شوند و قرار گرفتن یک فرهنگ و میراث تاریخی به نام یک کشور مالکیت آن کشور بر آن میراث را اثبات می‌کند.
از رستم دستان تا پوریای ولی
ورزش زورخانه‌ای در ایران آن‌طور که از صفحات تاریخ آشکار می‌شود، حدود ۷۰۰ سال پیش با احداث زورخانه‌ای که پوریای ولی موسس آن بود، شروع به کار کرد. پهلوان محمود خوارزمی، مشهور به پوریای ولی، از مشهورترین و محبوب‌ترین پهلوانان ایران است که در بنیان گذاشتن آیین جوانمردی در ورزش پهلوانی سهم ویژه‌ای داشت.
هرچند تاریخ ملموس ورزش زورخانه‌ای و آیین پهلوانی به دوران پوریای ولی بازمی‌گردد، ریشه‌های تاریخی این ورزش و آیین را باید بسیار دورتر از آن و در ایران باستان جست‌وجو کرد. به گفته میرجلال‌الدین کزازی، شاهنامه‌پژوه، «جوانمردی یا عیاری در فرهنگ و تاریخ ایران، با پهلوانی پیوندی تنگ و ناگسستنی و ساختاری دارد. این فرهنگ و منش در شاهنامه بازتابی گسترده یافته است؛ به طوری که هرکدام از چهره‌های برین و گوهرین شاهنامه را برگزینید، هم در میان پهلوانان و هم در میان دیگران از جمله پادشاهان، در رفتار و کردار او این فرهنگ و منش را می‌‌یابید.»
در سراسر شاهنامه فردوسی، با نام‌ها و اسطوره‌هایی چون جمشید، کیخسرو، رستم، سهراب و فریدون آشنا می‌شویم که منش پهلوانی داشتند و در فتوت و جوانمردی پیشرو بودند. این پهلوانی‌ها، در ایران پس از اسلام نیز تکثیر شدند و ورزش زورخانه‌ای در گذر تاریخ، به یکی از مهم‌ترین آیین‌های ایرانی تبدیل شد که عصاره‌ای از ورزش، فتوت، فروتنی و اخلاص بود. ضرب زورخانه نیز که حالا با عنوان موسیقی زورخانه‌ای شناخته می‌شود، نیروی محرکه‌ای بود که پهلوانان را به آمدن در گود ترغیب می‌کرد.
ورزش زورخانه‌ای آداب ویژه‌ای دارد؛ مثلا آمدن به میانه گود تنها به‌شرط اجازه بزرگان امکان‌پذیر است، در کوتاه زورخانه‌ها نیز به ورزشکار می‌آموزد که متواضع باشد. گلریزان زورخانه‌ها نیز آیینی برای دستگیری از مستمندان به شیوه پهلوانان است. گنبد دایره‌ای‌شکل زورخانه هم وحدت در کثرت را یادآوری می‌کند و گود زورخانه به معنای اقدام و پا به میدان گذاشتن است. در هر زورخانه، یک مرشد و یک میاندار حضور دارند و دیگران باید هنگام ورود به گود، از آنان رخصت بگیرند.
تغییر کاربری زورخانه‌ها
استقبال از ورزش‌های زورخانه‌ای و پهلوانی در سال‌های اخیر کاهش یافته است. در حال حاضر حدود ۷۰۰ زورخانه در شهرهای مختلف ایران فعال‌اند و شمار زیادی از زورخانه‌ها تغییر کاربری داده‌اند و به مکان‌هایی مانند قهوه‌خانه تبدیل شده‌اند.
پس از ثبت ورزش زورخانه‌ای و فرهنگ پهلوانی به نام جمهوری آذربایجان، خبرآنلاین در گزارشی نوشت: «محسن مهرعلیزاده که رئیس مادام‌العمر این رشته ورزشی در فدراسیون بین‌المللی ورزش‌های زورخانه‌ای (IZSF) است، در این مورد اظهارنظری نمی‌کند و اصلا تلفن همراهش را پاسخ نمی‌دهد؛ فدراسیونی که در سال حتی یک خبر از دل آن بیرون نمی‌آید اما سالانه بودجه قابل‌توجهی دریافت می‌کند. فدراسیونی که شاید تنها وظیفه مهمش این باشد که از این رشته به عنوان یک میراث فرهنگی ایران به‌خوبی دفاع کند؛ اما ظاهرا دیگر عنان کار از دست مهرعلیزاده و رفقایش خارج شده است و حالا اگر شکایتی هم شود، شاید در نهایت کار را به اینجا برساند که مثل چوگان، جمهوری آذربایجان هم در رشته زورخانه‌ای شریک ایران شود.»
