خودرو، حریم خصوصی یا عمومی؟

پلیس امنیت اخلاقی تهران، با ارسال پیامک‌هایی به تعداد زیادی از صاحبان خودر، در ارتباط با بدحجابی داخل خودروها ماجرایی تازه به راه انداخت که مجبور به نوعی عقب‌نشینی شد. 

پلیس امنیت اخلاقی ناجا، پیامکی به صاحبان خودروها که برخی از آنان مرد بودند ارسال کرد و در مورد بدحجابی راننده اتومبیل‌هایشان هشدار داد. سپس با ارسال پیامک دیگری آنها را به ساختمان پلیس امنیت اخلاقی احضار کرد. متن پیامک اول این بود: «سلام. مالک خودرو به شماره پلاک … سرنشین/ راننده خودرو شما مرتکب جرم کشف حجاب شده است. لذا به منظور جلوگیری از تکرار جرم به شما تذکر داده می شود. پلیس امنیت اخلاقی ناجا»

و در پیامک دیگری که چند ساعت بعد ارسال شد، آمده است: «ابلاغیه: مالک خودرو شماره ... در خودرو شما جرم کشف حجاب صورت گرفته است. لذا ضمن اخطار مبنی بر عدم تکرار، ابلاغ می‌گردد حداکثر ظرف ۷۲ ساعت جهت رسیدگی به پلیس امنیت اخلاقی محل سکونت خود مراجعه نمایید».

اما میزان بالای مراجعه کنندگان به ساختمان پلیس امنیت اخلاقی در خیابان وزرا در تهران و ترافیک سنگین ایجاد شده در منطقه، ماموران را وا داشت تا اعلام کنند که دیگر نیازی به حضور مردم نیست. این ماجرا مورد اعتراض و تمسخر کاربران فضای مجازی قرار گرفت.

یک شاهد عینی که ساکن خیابان وزرا است، در گفتگو با ایندیپندنت فارسی از ترافیک سنگین و ازدحام در منطقه گلایه کرد. یکی از افراد دریافت کننده پیامک نیز به بی بی سی فارسی گفت: «گروه اول را برای پرداخت خلافی فرستادند و وقتی جمعیت زیاد شد تعدادی فرم تعهد در میان حاضران پخش کردند و زمانی که جمعیت هر لحظه بیشتر شد، ماموران پلیس در میان جمعیت حاضر شدند و گفتند که تمام پیامک‌های ارسال شده دیلیت {پاک} شده و دیگر نیازی به حضور شما نیست».

این اتفاق باعث شد تا تصور شود که دوربین‌های راهنمایی و رانندگی برای ثبت بدحجابان مورد استفاده قرار می‌گیرند که سردار حسین رحیمی، رئیس پلیس پایتخت، این گفته را رد کرد و به خبرگزاری ایرنا گفت: «رصد خودروهای حامل افراد هنجارشکن با چشمان غیرمسلح انجام می‌شود. با این‌حال، پلیس اظهارات کسانی را که نسبت به این اتهام اعتراضی داشته باشند را می‌شنود و در صورت اثبات بی‌گناهی آنان مشکل حل می‌شود».

سردار رحیمی همچنین معتقد است: «مراجعه روز پنجشنبه به خوبی توسط پلیس مدیریت شد و پلیس تردیدی در تداوم اجرای این اقدام قانونی ندارد».

حجاب، رعایت آن و یا بدحجابی، در اتومبیل شخصی از جمله موضوعات مورد بحث است ولی در تبصره ماده ۵ قانون حمایت از آمران معروف و ناهیان منکر، که سال ۹۴ به تصویب نمایندگان مجلس شورای اسلامی رسید، آمده است: «اماکنی که بدون تجسس در معرض دید عموم قرار می‌گیرند، مانند قسمت‌های مشترک آپارتمان‌ها، هتل‌ها، بیمارستان‌ها و نیز وسایل نقلیه مشمول حریم خصوصی نیست». تخلف کدهای ۱۴ و ۱۵ «بی حجابی یا حجاب نامناسب در خودرو» فارغ از این است که متخلف چه کسی باشد. اگر مسافر یا راننده کشف حجاب کرد، مالک خودرو مسئول آن خواهد بود که باید با مراجعه به پلیس یک تعهد کتبی بدهد و در صورت تکرار پرونده قضایی برای مالک تشکیل خواهد شد.

به طور کلی، حجاب اسلامی همواره از موارد چالش برانگیز برای زنان ایرانی بوده است. باور عمومی بر آن است که کشف حجاب اجباری توسط رضا شاه باعث ریشه دواندن تعصب نسبت به حجاب در جامعه ایران شد که پس از پیروزی انقلاب اسلامی منجر به حجاب اجباری در ایران شد. اما مواردی پیش از اقدام رضا شاه نیز در تاریخ ایران وجود داشته است. آنگونه که در تاریخ ثبت شده، احتمالا، طاهره قرة‌العین نخستین زن در ایران است که بدون روبنده آن دوران، در جمع بهائیان در بدشت در سال ۱۲۲۷ (نزدیک به ۹۰ سال پیش از کشف حجاب رضا شاه) در میان مردم ظاهر شد.

دویچه وله فارسی، به نقل از مه‌لقا ملاح، رئیس انجمن زنان مبارزه با آلودگی محیط زیست، حدود سال‌ ۱۳۰۷، وقتی که ۱۱ ساله بوده می‌نویسد: «من دختر یازده ساله بودم، مادرم چادر سیاه سرم می‌کرد. روبنده هم باید می‌زدیم که من بدم می‌آمد چون مدام کج می‌شد و مامان راستش می‌کرد. مادرم همه را گذاشت کنار. قبل از کشف حجاب، مادر من چادر سیاهش را روپوش کرده بود، پشت‌اش هم کلاه گذاشته بود. برای من هم همین کار را کرده بود. وقتی می‌رفتیم در کوچه، به ما سنگ می‌زدند، من گریه می‌کردم، مادرم می‌گفت هیچی نگو، مبارزه است، مبارزه است».

بازگشت حجاب اجباری اما، در زمان انقلاب اسلامی رخ داد. آیت‌الله خمینی در اوایل بهمن ماه ۵۷ اعلام کرد: «زنان آزادند دربارۀ چادر تصمیم بگیرند، ما تنها پوشیدن لباس‌های خلاف عفت را ممنوع خواهیم کرد».

وی همچنین یک روز پیش از بزرگداشت مراسم روز جهانی زن در سال ۱۳۵۷ اعلام کرد: «وزارتخانه اسلامی نباید معصیت بشود. در وزارتخانه‌های اسلامی نباید زن‌های لخت بیایند. زن‌ها بروند اما باحجاب باشند. مانعی ندارد بروند کار کنند، لیکن با حجاب شرعی باشند».

فردای آن روز، روزنامه کیهان تیتر زد: «زنان باید با حجاب به ادارات بروند» و از ورود زنان کارمند بدون حجاب به محل کارشان جلوگیری شد.

هرچند طبق خاطرات شهلا لاهیجی، نویسنده و مدافع حقوق زنان، جرقه‌های این کار یک ماه پیش از پیروزی انقلاب به طور خودجوش زده شد: «یادم می‌آید در یکی از این راهپیمایی‌ها که آن اواخر بود، خود ترتیب‌دهندگان به زنان بی‌حجاب گفته بودند یا روسری سر کنید یا از صفوف بیرون بروید. یعنی آن اواخر، آن موقع که دیگر پخش شده بود که بهرحال انقلاب اسلامی خواهد آمد. علتش این بود که آنها خیال می‌کردند که طرفدار حقوق طبقه‌ی کارگرند. چادر برای خیلی‌ها پوشش فقر بود. یعنی شما یک چادر سرت می‌کردی، دیگر آن زیر اشکال نداشت که چه چیزی تن‌ات هست و به‌همین جهت هم طبقات فرودست نه براساس صرف اعتقاد، بلکه براساس یک جور چیزی که آنها را از آنچه در زیر چادر دارند بپوشاند، چادر سر می‌کردند. چادر سنتی که مثلا زنان سنتی طبقات بالاتر، تجار و خانم‌های تجار سر می‌کردند، متفاوت بود با آن چادری که عامه‌ی مردم سر می‌کردند».

در تیر ۱۳۵۹، روح الله خمینی به دولت بنی صدر ده روز مهلت داد تا «نشانه های طاغوت» را از ادارات پاک کند و اولین بخشنامه ممنوعیت ورود زنان بی‌حجاب به وزارت‌خانه‌ها، با امضای اکبر هاشمی رفسنجانی و مهر شورای انقلاب صادر شد. سپس، طی ابلاغیه دادستان کل وقت، قرار شد حقوق و مزایای زنان کارمند بدون حجاب قطع شود.

باز با این‌حال، حجاب اجباری تا آن زمان به صورت خزنده و غیرمستقیم اعمال می‌شد ولی در سال ۱۳۶۲ رسما به صورت قانون درآمد. در ماده ۱۰۲ قانون تعزیرات آمده است: «زنانی که بدون حجاب شرعی در معابر و انظار عمومی ظاهر شوند به ۱۰ تا ۶۰ روز حبس یا ۵ تا ۵۰هزار تومان جزای نقدی محکوم می‌شوند». این ماده در سال ۷۵ به صورت تبصره به ماده ۶۳۸ قانون مجازات اسلامی الحاق شد.

نتایج تازه ترین نظرسنجی که توسط مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری در بهمن‌ ۱۳۹۶انجام شد، نشان می‌دهد نزدیک به ۸۰ درصد مردم با حجاب اجباری مخالفند.