اسرائیل مواضع نیروهای تحت‌ حمایت ایران در نزدیکی پایگاه روسیه در غرب سوریه را بمباران کرد. سپس، پهپادهایی که احتمالا به نیروهای وفادار به ایران تعلق داشتند، با هدف قراردادن حومه «پایگاه آمریکایی» در شرق سوریه، به حمله قبلی پاسخ دادند. این در حالی است که حمله‌ یادشده بدون ممانعت روسیه، انجام شد.

وقوع دو رخداد اخیر در واقع بیانگر واقعیتی بسیار پیچیده‌‌ درباره کشمکش‌ طرف‌های بین‌المللی و منطقه‌ای در سوریه است که در عین حال، میزان تاثیرگذاری جنگ اوکراین بر تحولات سوریه را آشکار می‌کند.

برای پی بردن به ماهیت دخالت‌ها و زدوخوردهای اخیر در سوریه، باید تاریخ چند سال گذشته را ورق بزنیم. آمریکا تصمیم گرفت در نقطه‌ای نزدیک به مرزهای سوریه، عراق و اردن پایگاهی ایجاد کند.

هدف مستقیم و اعلام‌ شده برای تاسیس این پایگاه حمایت از گروه‌های سوری مخالف برای مبارزه با داعش است. اما دلیل ژئوپلیتیک آن کنترل منطقه التنف است که به عنوان یک گذرگاه زمینی، تهران را به بغداد، دمشق و بیروت متصل می‌کند.

در طول سال‌های گذشته، واشنگتن این پایگاه را با سامانه‌های موشکی، سلاح و مهمات دفاعی تقویت کرد. آمریکا گروه‌های مختلف سوری از جمله گروه موسوم به «جیش مغاویر الثوره» را در این پایگاه آموزش می‌دهد تا برای مبارزه با عناصر داعش آماده شوند، نه برای نبرد با نیروهای دمشق.

ماموریت دیگر این دژ مستحکم ارائه همکاری اطلاعاتی به هواپیماهای اسرائیل در حملات آن‌ها به «مواضع نیروهای وابسته به ایران» است تا طرح تل‌آویو برای جلوگیری از عبور تهران از «خط قرمزها» در سوریه، یعنی ممانعت از تاسیس کارخانه برای ساخت پهپاد و موشک‌های بالیستیک دوربرد و ارسال سلاح و موشک به حزب‌الله لبنان، به اجرا درآید.

پایگاه التنف به دلیل ساختار جغرافیایی آن که یک منطقه حفاظت‌ شده نیم‌دایره‌ای به شعاع ۵۵ کیلومتر است، به عنوان «پایگاه ۵۵» نیز شناخته می‌شود. این پایگاه با تعقیب شبکه‌های قاچاق مواد مخدر و اسلحه از جنوب شرق سوریه، از کشور اردن حمایت نظامی می‌کند.

اکنون این پرسش مطرح می‌شود که جمهوری اسلامی ایران تاکنون در قبال این پایگاه چه واکنشی از خود نشان داده است؟

با توجه به اینکه ائتلاف بین‌المللی به رهبری آمریکا کنترل خود را در شرق فرات گسترش داد و پایگاه‌های نظامی بسیاری را در دو سوی مرزهای عراق و سوریه ایجاد کرد، قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران ایران، در حالی‌ که نبرد برای بیرون راندن داعش از حومه دیرالزور را رهبری می‌کرد،  گذرگاه دیگری ایجاد کرد که با عبور از ابوکمال، به مرزهای شمالی سوریه، عراق و ترکیه متصل می‌شد.

با گسترش اجرای «طرح جنوب» بین واشنگتن، مسکو، امان و تل‌آویو با هدف دور نگه داشتن ایران از جنوب سوریه، تلاش‌های سلیمانی تا قبل از ترور او در اوایل سال ۲۰۲۰، بر گسترش نفوذ نظامی در ابوکمال و حومه دیرالزور، جذب شبه‌نظامیان، ایجاد کارخانه‌های موشک‌سازی، سکوهای پرتاب و انبارهای زیرزمینی متمرکز شد.

در مقابله با اقدام‌های ایران، اسرائیل و آمریکا حملات هوایی از جمله «حملات نامشخص» به مواضع نیروهای وابسته به ایران در دیرالزور را شدت دادند تا از گسترش حضور نظامی ایران جلوگیری کنند.

از سوی دیگر، صحبت از مرتبط بودن حملات در عراق و سوریه چه از نظر هدف‌گیری و چه از نظر انتقام‌جویی، مطرح شد؛ در حالی‌ که متحدان واشنگتن و تهران مواضع یکدیگر را در دو سوی رود فرات در چند مورد، هدف حمله قرار دادند.

تهران چگونه به این اقدام پاسخ داد؟

در واقع، پس از بسته شدن نسبی جبهه جنوبی به دلیل تشدید حملات و برخی سازش‌ها، قطع مسیر زمینی از طریق التنف و ایجاد آشفتگی در گذرگاه جایگزین ابوکمال، توجه ایرانیان به سمت آب‌های مدیترانه معطوف شد؛ به‌ویژه اینکه ایران و روسیه از گذشته سر آب‌های گرم سوریه رقابت داشتند.

پس از آنکه بندر طرطوس و پایگاه لاذقیه به دست مسکو افتاد، تهران درصدد تصرف بندر لاذقیه برآمد، اما در معرض حملات هوایی اسرائیل قرار گرفت. با گذشت زمان، اختلاف بین اسرائيل و روسیه سر این حملات آن‌چنان شدت گرفت که روابط تل‌آویو و مسکو را در آستانه قطع شدن قرار داد. سپس روسیه با بهره‌برداری از فشار نظامی اسرائیل، بندر لاذقیه را به طور کامل تحت کنترل خود درآورد.

البته افزایش همکاری‌های نظامی تهران با حزب‌الله و تشدید حملات اسرائیل به حومه طرطوس در نزدیکی پایگاه روسیه، تحولاتی جدید در «جنگ سایه» بین اسرائیل و ایران در خاک سوریه به شمار می‌روند. تل‌آویو در تلاش برای قطع خطوط امداد است و این امر به نوبه خود به تشدید تنش بین تل‌آویو و مسکو منجر می‌شود.

ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، از یائیر لاپید، نخست‌وزیر اسرائیل، به دلیل اظهارات او درباره جنایات جنگی در اوکراین خشمگین است؛ در حالی‌ که انحلال «آژانس یهودی» در روسیه، خشم اسرائیل را برانگیخته است.

در واقع، سوریه به عرصه‌ای برای تسویه‌حساب‌ها تبدیل شده است. استفاده از سامانه موشکی روسیه علیه هواپیماهای اسرائیلی و حملات اسرائيل به مواضع نیروهای وابسته به ایران در نزدیکی پایگاه روسیه در طرطوس، آتش خشم دو طرف را برافروخته است.

علاوه بر آن، روسیه نه برای جلوگیری از پهپادهای ایرانی که پایگاه آمریکایی‌ها در شرق سوریه را هدف قرار دادند، اقدامی انجام داد و نه مانند گذشته از رویکرد ایران انتقاد کرد.

تردیدی نیست روسیه که برای خرید پهپادهای ایرانی و استفاده آن‌ها علیه متحدان آمریکا اوکراین با تهران وارد معامله شده است، نمی‌تواند از رفتار ایران انتقاد کند.

در نتیجه، می‌توان گفت که کشمکش‌های اخیر نشان‌دهنده پیچیدگی روزافزون تحولات سوریه و تاثیر آن بر جنگ روسیه در اوکراین است.

برگرفته از روزنامه الشرق الاوسط