زیر پوست تنش سیاسی و نظامی میان چین و تایوان که با سفر نانسی پلوسی، رئیس مجلس نمایندگان آمریکا به تایپه اوج گرفت، چالشی جهانی اما نانومتری در جریان است. پکن ممکن است هشدارهای ایالات متحده و اروپا را نادیده بگیرد، اما تهدید رئیس بزرگ‌ترین شرکت تولید تراشه جهان را درک خواهد کرد که گفت «هیچ‌کس نمی‌تواند این شرکت تایوانی را با زور کنترل کند».
صنعت تراشه پیش از این منبع درآمد عمده‌ای برای تایوان بود، اما اکنون از اهمیت حیاتی برای امنیت تایوان برخوردار است، چرا که در میانه افزایش فشارهای چین، این صنعت تراشه است که اهمیت راهبردی تایوان را برای ایالات متحده و اروپای غربی و دیگر کشورهای جهان و حتی برای چین بیش از پیش افزایش می‌دهد.
تایوان بر صنعت جهانی تراشه تسلط دارد، قطعاتی که در همه چیز از گوشی‌های هوشمند، انواع کارت‌های هوشمند و کارت‌های بانکی گرفته تا دستگاه‌های پزشکی تا خودروها و جت‌های جنگنده استفاده می‌شوند.
بنا بر گزارش موسسه ترند فورس، شرکت تحقیقات بازارهای جهانی، تایوان در حال حاضر ۶۴ درصد از بازار جهانی تراشه را در اختیار دارد و فقط شرکت تولید نیمه‌هادی تایوان (TSMC) به‌تنهایی بیش از نیمی از تراشه‌های مورد نیاز جهان را تامین می‌کند.
کره جنوبی، که در رتبه دوم بزرگ‌ترین تولیدکنندگان تراشه جهان قرار دارد، با فاصله بسیاری از تایوان، کمتر از یک پنجم بازار را در اختیار دارد.
در مورد «تراشه‌های فوق پیشرفته» موقعیت تایوان از این هم مستحکم‌تر است و به‌تنهایی ۹۲ درصد بازار جهانی تراشه‌های فوق‌پیشرفته را در اختیار دارد.
چین پس از سفر روز سه‌شنبه ۲ اوت ۲۰۲۲ نانسی پلوسی به تایوان، اقدام به برگزاری رزمایش‌های تهدیدآمیز در نزدیکی سواحل تایوان کرد و در مقابل، ایالات متحده آمریکا ضمن هشدار و احضار سفیر پکن، به رزمایش و اقدام‌های تحریک‌آمیز چین در اطراف تایوان اعتراض کرد و گفت اقدام‌های چین برای تایوان، آمریکا و متحدانش در سراسر جهان نگران‌کننده است.
مشخص نیست مقام‌های سیاسی و نظامی چین تا چه اندازه به هشدارهای ایالات متحده توجه خواهند کرد، اما در این میان مجبورند به هشدار رئیس شرکت تولید تراشه تایوان توجه کنند.
مارک لئو، رئیس شرکت تولید نیمه‌هادی تایوان (TSMC) که حاکم بی‌چون‌وچرای بازار جهانی تراشه‌های فوق‌پیشرفته جهان و نیمی از بازار جهانی تراشه است، در گفت‌وگو با فرید زکریا، گفت: «هیچ‌کس نمی‌تواند شرکت تولید نیمه‌هادی تایوان را با زور کنترل کند.»
لئو به چین درباره نابودی این کارخانه در صورت هرگونه اقدام نظامی هشدار داد و گفت: «در صورتی که شما تهاجم یا استفاده از نیروی نظامی را آغاز کنید، کارخانه تی‌اس‌ام‌سی را غیرقابل استفاده خواهید کرد، چون این یک شرکت تولیدی پیچیده است که تولید آن به ارتباط لحظه‌ای با جهان، با اروپا، با ژاپن و با آمریکا بستگی دارد.»
نقش یگانه تراشه‌ها در زندگی دیجیتال
تراشه یا مدار مجتمع شامل مجموعه‌ای از مدارهای الکترونیکی است که با استفاده از نیمههادیها از جمله سیلیکون در ابعاد بسیار کوچک ساخته می‌شود. هر تراشه حاوی تعداد بسیار زیادی ترانزیستور است.
سال ۱۹۷۱ نقطه عطفی در تاریخ رایانه‌ها است، سالی که در آن شرکت اینتل از اولین پردازنده تجاری با نام اینتل ۴۰۰۴ رونمایی کرد که در ابعاد ناخن و شامل ۲۳۰۰ ترانزیستور بود، اما همان قدرت محاسباتی را داشت که اولین رایانه الکترونیکی ساخته شده در سال ۱۹۴۶ به حجمی به اندازه یک اتاق از آن برخوردار بود.
فناوری ساخت تراشه‌ها پس از کشف و نوآوری در حوزه نیمههادیها در میانه‌های قرن بیستم شکل گرفت و صنعت تراشه در چند دهه گذشته با پیشرفت فوق‌العاده‌ای همراه بوده است.
در این میان، نیرو و انگیزه این پیشرفت تلاشی جهانی برای کاستن از حجم و ابعاد و هم‌زمان افزایش توان پردازش تراشه‌ها بوده است تا آن‌جا که اکنون پردازنده آیفون ۱۳ حاوی تراشه‌ای با ۱۵ میلیارد ترانزیستور در ابعاد یک سانتیمتر مربع است.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
همین توان و قابلیت است که موجب شده است تراشه‌ها، ریزتراشه‌ها و تراشه‌های فوق‌پیشرفته اکنون در همه جا و همه چیز از رایانه‌ها، گوشی‌های هوشمند، کارت‌های گرافیکی، بازی‌های رایانه‌ای، تجهیزات پزشکی، ماهواره‌ها، هواپیماها، خودروها و در انواع لوازم صوتی و تصویری و تجهیزات دیجیتال کاربرد داشته باشند.
اما فرایند تولید تراشه از حساسیت ویژه‌ای برخوردار است، دخالت انسان در آن بسیار کم و محدود است و هوای کارخانه باید بسیار تمیز و میزان غبار موجود در هر متر مکعب آن باید هزار برابر کمتر از اتاق عمل باشد.
محور اصلی پیشرفت در تولید تراشه‌ها، ریز و ریزتر شدن تراشه‌ها همراه با افزایش تعداد ترانزیستورهای هر تراشه است و این‌جا است که رقابت در فناوری‌هایی اهمیت می‌یابد که توان کاهش فاصله ترانزیستورها در ابعاد نانومتر را داشته باشند، چنان که تایوان و کره جنوبی توان تولید تراشه‌هایی با دقت پنج تا هفت نانومتر را دارند.
شکست تلاش‌های چین در دستیابی به فناوری تولید تراشه‌های فوق‌پیشرفته
آنچه مردم سراسر جهان این روزها از صفحه تلویزیون و در تصاویر رسانه‌های اجتماعی می‌بینند رجزخوانی نظامی چین، با ناوها و موشک‌ها برای تایوان و تکیه تایوان بر حمایت‌های آمریکا، اروپا و ژاپن است، اما آنچه اکنون به قدرت بازدارندگی تایوان تبدیل شده است ابعادی نانومتری دارد.
دلیل عمده تسلط تایوان بر بازار جهانی تراشه‌ها، فناوری و توان این کشور برای تولید تراشه‌هایی با دقت پنج تا هفت نانومتر و به اندازه یک‌سوم قطر ویروس‌هاست که معمولا به ۲۰ نانومتر می‌رسد و همین توانایی تایوان را به بزرگ‌ترین بازیگر بازار تراشه جهان تبدیل کرده است.
در مقابل، چین با وجود طرح ادعاهایی درباره دستیابی به فناوری تولید تراشه با دقت هفت نانومتر، در عمل با وجود سرمایه‌گذاری ده‌ها میلیارد دلاری در رسیدن به اهدافش در این زمینه شکست خورده است.
سازمان نظارت بر فساد در چین روز سه‌شنبه ۹ اوت ۲۰۲۲ (۱۸ مرداد ۱۴۰۱) اعلام کرد که کمیسیون بازرسی انضباطی و وزارت صنعت چین در حال تحقیق در مورد سه مدیر پیشین و فعلی مرتبط با شرکت سرمایه‌گذاری آی‌سی سینو، بزرگ‌ترین صندوق سرمایه‌گذاری تحت حمایت دولت در صنعت تراشه چین، است.
شرکت سرمایه‌گذاری آی‌سی سینو دارایی‌های صندوق بزرگ سرمایه‌گذاری چین را مدیریت می‌کند و چین این صندوق را در سال ۲۰۱۴ با هدف توسعه صنعت نیمه‌هادی خود برای رقابت و پیشی گرفتن از ایالات متحده، تایوان و کره جنوبی راه‌اندازی کرد.
صندوق بزرگ سرمایه‌گذاری چین در یک مرحله ۱۳۸.۷ میلیارد یوان معادل ۲۰ میلیارد و ۵۴۰ میلیون دلار و بار دیگر ۲۰۴ میلیارد یوان، معادل ۳۰ میلیارد و ۲۱۳ میلیون دلار سرمایه برای تامین مالی شرکت‌های چینی فعال در صنعت تراشه جذب کرد.
در فاصله هشت سال گذشته، این صندوق به تامین مالی چند شرکت چینی، ازجمله شرکت بین‌المللی تولید نیمههادیها، کارخانه تولید تراشه‌های پیشروی چین، شرکت فناوری‌های حافظه یانگ تسه و تعدادی دیگر از شرکت‌ها اقدام کرده است.
با این حال، ورود سازمان نظارت بر فساد چین به بزرگ‌ترین شرکت‌های سرمایه‌گذار در صنعت تراشه چین، تایید تلویحی شکست تلاش‌های این کشور برای پیشی گرفتن از تایوان و کره جنوبی در فناوری و توان تولید تراشه‌های فوق پیشرفته است.
میزان وابستگی چین به صنعت تراشه تایوان
بنا بر گزارش تحقیقی کنگره آمریکا، چین در سال ۲۰۲۰، به‌عنوان دومین اقتصاد بزرگ جهان، در تقاضای جهانی تراشه سهمی ۶۰ درصدی داشت و بیش از ۹۰ درصد این تقاضا از طریق واردات یا محصولات شرکت‌های خارجی در خاک چین تامین می‌شود.
با وجود سرمایه‌گذاری عظیم چین برای توسعه صنعت تراشه، این کشور هنوز کمتر از ۱۰ درصد از بازار تراشه جهان را به‌واسطه تولیدات بزرگ‌ترین شرکت چینی تولید تراشه اس‌ام‌آی‌سی (SMIC) مستقر در شانگهای در اختیار دارد.
این در حالی است که تایوان ۶۴ درصد بازار جهانی تراشه و ۹۲ درصد بازار تراشه فوق‌پیشرفته را در اختیار دارد و پس از آن نیز کره جنوبی قرار دارد.
میزان واردات چین و هنگ‌کنگ از تایوان در سال ۲۰۲۱ معادل ۱۸۸ میلیارد و ۹۱۰ میلیون دلار بوده است که بنا بر اعلام وزارت دارایی تایوان، تراشه و قطعات الکترونیکی و پس از آن، تجهیزات نوری نیمی از این محصولات‌اند.
این در حالی است که کشورهای آسیای جنوب شرقی با واردات به ارزش ۷۰ میلیارد دلار، در رتبه دوم و آمریکا با واردات به ارزش ۶۵ میلیارد دلار طی سال ۲۰۲۱، در رتبه سوم واردات از تایوان قرار می‌گیرند.
تایوان در عین حال مشتری بزرگی در بازار چین است و در پنج سال گذشته، واردات تایوان از چین نیز افزایشی ۸۷ درصدی داشته است در حالی که واردات تایوان از آمریکا ۴۴ درصد افزایش یافته است.
به این ترتیب، فقط تایوان نیست که در صورت افزایش تنش‌ها یا حتی اقدام نظامی پکن باید تاوان آن را بپردازد، صنعت و اقتصاد چین نیز علاوه بر سقوط در اثر بحران کمبود تراشه، یکی از بازارهایش را دست‌کم تا مدتی از دست خواهد داد.
چین ناتوان از تحریم صنعت تراشه تایوان
واکنش‌های چین به سفر نانسی پلوسی به مانورهای نظامی در نزدیکی سواحل تایوان محدود نبود و پکن تحریم‌ها و محدودیت‌های گسترده‌ای را علیه تایپه به اجرا گذاشت و علاوه بر فهرستی از اقلام غذایی، واردات مرکبات، ماهی و شن و ماسه را هم از تایوان متوقف کرد.
این تحریم‌های تجاری بخشی از اعمال فشارهای چین بر تایوان است. حکومت کمونیستی چین از زمان به قدرت رسیدن تاکنون، حتی یک روز نیز بر تایوان اعمال حاکمیت نکرده است، اما تاکید دارد که برای یکپارچه شدن دوباره، در صورت لزوم از زور نیز استفاده خواهد کرد.
در میانه این تنش‌ها، چین هیچ اقدامی برای تحریم یا اعمال محدودیت بر صنعت تراشه تایوان انجام نداده است، در حالی که دست‌کم بنا بر محاسبات روی کاغذ، می‌توانست با چنین اقدام‌هایی، ضربات سهمگین‌تری به تایوان وارد کند.
دلیل اقدام نکردن چین علیه صنعت تراشه تایوان، نه مسئولیت‌پذیری پکن بلکه وابستگی چین به واردات تراشه از تایوان است و پکن آگاه است که هرگونه آسیبی به تولید تراشه در تایوان در عمل ضربه سهمگینی به صنعت و اقتصاد چین خواهد بود.
پیچیدگی صنعت تراشه فقط به تولید محدود نمی‌شود، بلکه بر سه پایه اصلی بنا شده است که پایه اول آن شرکت‌های طراحی و توسعه فناوری تولید تراشه‌های فوق پیشرفته‌اند.
پایه دوم شرکت‌هایی چون شرکت تولید نیمه‌هادی تایوان یا شرکت سامسونگ الکترونیکس کره جنوبی است که دارای کارخانه‌هایی با شرایط ویژه تولید تراشهاند که توان جذب سرمایه، دریافت و نوسازی فناوری تولید تراشه‌های فوق‌پیشرفته را دارند و پایه سوم نیز شرکت‌های مصرف‌کننده تراشهاند.
علاوه بر این، زنجیره تامین مواد لازم برای تولید تراشه‌ها زنجیره‌ای جهانی و پراکنده در چندین کشور است و به همین دلیل است که اهمیت هشدار مارک لئو، رئیس شرکت تولید نیمه‌هادی تایوان (TSMC)، به چین آشکار می‌شود آن‌جا که گفت: «در صورت هر گونه اقدام نظامی، این کارخانه را غیرقابل استفاده خواهید کرد، چون تولید آن به ارتباط لحظه‌ای با جهان، با اروپا، با ژاپن و با آمریکا بستگی دارد.»
ترکیب سهامداران شرکت تولید نیمه‌هادی تایوان (TSMC) نیز در این میان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، چرا که ۸۰ درصد سرمایه‌گذاران این شرکت خارجی و فقط ۲۰ درصد تایوانی‌اند.
کارخانه‌های تولید تراشه تایوان به گندم‌زارها و مزارع ذرت اوکراین شباهتی ندارند که بعد از اقدام نظامی و حملات موشکی با تاخیر چند ماهه صادرات محصولاتشان با کشتی‌های فله‌بر آغاز شود؛ صنعت تراشه در صورت اقدام نظامی پکن علیه تایوان، اول از همه چین و در فاصله چند روز جهان را با بحران تراشه مواجه خواهد کرد.
