درگیری‌ میان اسرائیلی‌ها و فلسطینی‌ها در مسجدالاقصی واقع در بیت‌المقدس، اخیرا افزایش یافت و آوریل گذشته در اثر آن، حدود ۳۰۰ نفر زخمی شدند که اکثر آن‌ها فلسطینی بودند. افزایش خشونت‌ها در اسرائیل در واقع از ۲۲ مارس و با چهار حمله جداگانه در داخل اسرائیل آغاز شد. در این حملات، ۱۴ تن از جمله یک افسر پلیس اسرائیلی عرب‌تبار و دو اسرائیلی اوکراینی‌تبار کشته شدند. در همین مدت و در نتیجه عملیات نیروهای اسرائیلی در کرانه باختری رود اردن، ۲۶ فلسطینی و سه اسرائیلی عرب‌تبار نیز جان‌ خود را از دست دادند.

این در حالی است که بنا به گفته مقام‌های اردنی و دیپلمات‌های غربی، دولت اردن بسیار تلاش‌ کرد تا برای جلوگیری از گسترش درگیری‌ها، اسرائیل را وادار کند به وضعیت فعلی مسجدالاقصی که بر گذشته تاریخی آن مبتنی است، احترام بگذارد و از توسل به اعمال خشونت‌آمیز بپرهیزد. اردن همچنین اسرائیل را متهم کرد که از سال ۲۰۰۰ به این سو، به‌تدریج موانع زیادی را برای ورود نمازگزاران مسلمان به مسجدالاقصی ایجاد کرده و در مقابل، به تندروهای یهودی اجازه داده است حرمت این عبادتگاه مقدس را زیر پا بگذارند.

گفتنی است که اسرائیل بیت‌المقدس شرقی را (که مسجدالاقصی در آن واقع است) همراه با سایر مناطق کرانه باختری رود اردن در جنگ سال ۱۹۶۷ اشغال کرد؛ اما عملکرد اسرائیل در آغاز به‌گونه‌ای بود که از وقوع یک جنگ دینی در این شهر مقدس جلوگیری می‌کرد. در واقع اسرائیل که راهبرد آن بر یهودی‌سازی کامل تمام مقدسات اسلامی و مسیحی در بیت‌المقدس استوار است، پس از اشغال آن همواره منتظر فرصت‌ مناسبی بود تا این راهبرد را گام‌به‌گام عملی کند.

در آغاز، موشه دایان، وزیر دفاع وقت اسرائیل، پس از اشغال بیت‌المقدس شرقی (اورشلیم)، اداره مجتمع حرم شریف مسجدالاقصی را به اداره اوقاف اسلامی که بخشی از وزارت امور دینی اردن است، سپرد و دستور داد یهودیان تمام ساختمان‌های این مجتمع مقدس مشتمل بر مسجد (قبة الصخره)، مسجدالاقصی و شماری از ساختمان‌های تاریخی دیگر را تخلیه کنند. همچنین به فرمان او، تابلوهایی در ورودی‌‌های این مجتمع‌ نصب شد که ورود یهودیان را بر اساس فتوایی دینی، ممنوع اعلام می‌کرد. با این حال، گروهی از یهودیان تندرو و متعصب بر این باور بودند و هستند که مسجدالاقصی بر ویرانه‌های هیکل یا عبادتگاه حضرت سلیمان که در سال ۷۰ میلادی به دست رومی‌ها ویران شد، احداث شده است؛ از این‌رو باید این مجتمع خراب و به جای آن، بار دیگر هیکل سلیمان ساخته شود. گروهی از مسیحیان تندرو و متعصب عضو کلیسای انجیلی آمریکا نیز این باور را تایید کردند و برای اجرایی شدن هدف یادشده مبالغ هنگفتی را اختصاص دادند.

دولت اسرائیل در عین حالی که این مجتمع مقدس را به‌عنوان مکان مقدس و عبادتگاه ویژه مسلمانان پذیرفته و مدیریت مسلمانان بر آن را به رسمیت شناخته بود، به گردشگران و زوار غیرمسلمان از جمله یهودیان اجازه می‌داد به‌منظور زیارت و بازدید (نه عبادت) به این اماکن وارد شوند. این روال که منافع همه طرف‌ها را تضمین می‌کرد، در سال ۱۹۹۴ به‌عنوان حفظ وضعیت موجود در معاهده صلح اردن-اسرائیل گنجانده شد و ارزش قانونی پیدا کرد.

 اما در این روال یک خلا وجود داشت و آن اینکه دولت اسرائیل کنترل دروازه مغاربه را برای خود نگه داشت و کلیدهای آن را در اختیار گرفت؛ دروازه‌ای که راه را برای یهودیانی که برای عبادت به دیوار نُدبه می‌روند، باز می‌کند، تا اگر بخواهند وارد حرم مسجدالاقصی شوند. دولت اسرائیل به بهانه اینکه دروازه مغاربه ورود نیروهای پلیس برای حمایت از عبادت‌کنندگان یهود در پای دیوار ندبه را تسهیل می‌کند، اجرای روال یادشده را ضروری تلقی می‌کرد.

در سال ۲۰۰۴، پل چوبی موقتی که به دروازه مغاربه منتهی می‌شد، فرو ریخت و اسرائیل برای ساخت یک پل جدید و دائمی، کندن زمین محیط مجتمع حرم مسجدالاقصی را آغاز کرد و به اعتراض‌ اردن و فلسطینی‌ها مبنی بر اینکه ساخت یک پل دائمی به این شیوه وضعیت موجود را از بین می‌برد، وقعی ننهاد.

همان‌طور که در بالا اشاره کردیم، تندروان یهودی از روال قانونمندشده در سال ۱۹۹۴ راضی نیستند و همچنان بازسازی هیکل سلیمان به جای مسجدالاقصی‌ را خواستارند و گروهی از مسیحیان انجیلی‌ تندرو آمریکایی نیز به این دلیل ‌که احداث دوباره هیکل، بازگشت حضرت مسیح و پایان جهان را سرعت می‌بخشد، از خواسته آن‌ها حمایت می‌کنند؛ از این جهت دولت اسرائیل به فریبکاری روی آورد و میان فشار تندروان یهودی و تعهدات علنی خود مبنی بر حفظ وضعیت موجود، مردد شد.

در دوران ریاست‌جمهوری ترامپ، کفه تندروها سنگین‌تر شد؛ چرا که در برنامه صلح ترامپ، حق یهود برای عبادت در حرم مقدس مسجدالاقصی گنجانده شده بود و افزون بر آن، دولت ترامپ معضل بیت‌المقدس را مسئله داخلی اسرائیل می‌دانست. از این‌رو، سیاست‌مداران تندرو یهود اجازه دادن به عبادت‌کنندگان یهود در حرم مسجدالاقصی را جزو حاکمیت دولت اسرائیل بر بیت‌المقدس قلمداد کردند. اینجا بود که شمار زیادی از یهودیان امکان یافتند وارد حرم مسجدالاقصی شوند و در آنجا به عبادت و نیایش بپردازند.

حال اسرائیلی‌ها احساس می‌کنند می‌توانند معاهده حفظ وضعیت موجود را تغییر دهند و شرایط را به سود خود عوض کنند. امروز یهودیان گروه گروه و در معیت نیروهای مسلح اسرائیلی به حرم مسجدالاقصی وارد می‌شوند و در آنجا عبادت می‌کنند.

عاملی دیگری که کار را به اینجا کشاند، سال‌های حکومت بنیامین نتانیاهو بود که طی آن، تهاجم پلیس اسرائیل به نمازگزاران مسلمان در محوطه مسجدالااقصی افزایش یافت.

سربازان ارتش و ماموران پلیس اسرائیل اخیرا به مسجدالاقصی یورش بردند که به زخمی شدن ۱۵۰ نفر و بازداشت بیش از ۴۰۰ فلسطینی منجر شد. مقام‌های اسرائیلی فلسطینی‌ها را متهم کردند که برای مواجهه با ماموران امنیتی از قبل آماده بودند؛ از این جهت، نخستین بار برای پرتاب گاز اشک‌آور به سمت نمازگزاران مسلمان از پهپاد استفاده کردند. دولت اسرائیل همچنین محدودیت‌های تازه‌ای برای همایش‌های دینی مسیحیان در کلیسای رستاخیز وضع کرد و تعداد نیایش‌کنندگان مسیحی به مناسبت عید پسح ارتدوکس در این کلیسا را به چهار هزار نفر محدود کرد؛ در حالی که معمولا هر سال ۱۱ هزار نفر به این مناسبت در کلیسای رستاخیز گرد هم می‌آمدند.

امروز اسرائیل درصدد است سیطره کامل خود بر همه اماکن مقدس واقع در بیت‌المقدس، اعم از اماکن مقدس اسلامی و مسیحی، را مستحکم کند. اکنون معاهده حفظ وضعیت موجود که مدیریت و اشراف بر اماکن مقدس اسلامی را بر عهده اردن می‌گذارد، در حال فرو ریختن است؛ چون با توجه به نبود توازن قوا و سیاست دوگانه جامعه بین‌المللی، تندروهای مذهبی و سیاسی اسرائیل در پی ایجاد وضعیتی جدید به جای وضع موجودند.

تداوم سیاست و رفتار فعلی اسرائیل بسیار خطرناک است و تردیدی وجود ندارد که تنش‌‌ها و خشونت‌‌ها را افزایش می‌دهد و حتی ممکن است به شعله‌ور شدن آتش جنگ در سراسر منطقه منجر شود.