زهرا حسینی، مهاجر ۳۱ ساله افغان، چند ماهی است که پس از پشت سر گذاشتن مشقت‌های بسیار، خود را به تهران رسانده است. طالبان شوهر او را کشتند و تنها یک راه پیش پایش گذاشتند: «با یکی از ما ازدواج کن تا در آرامش باشی!» اما زهرا که نمی‌توانست با قاتلان شوهرش ازدواج کند، راهی دیگر برگزید. او با هزار سختی و مشقت، پیاده، سوار بر موتور و با کامیون، مسیر ناهموار و بیابانی افغانستان تا ایران را طی کرد تا حالا در یکی از محلات فقیرنشین تهران با دو فرزند خردسالش، صالحه و شهرزاد، در آرامش زندگی کند؛ آرامشی که این روزها به نظر می‌رسد چندان ادامه‌دار نیست.

خبرگزاری آسوشیتدپرس در گزارشی که روز دوشنبه، ۱۲ اردیبهشت، منتشر کرد گفت که جمهوری اسلامی ایران اخراج مهاجران غیرقانونی افغان از این کشور را سرعت بخشیده است و روزانه صدها مهاجر را از گذرگاه‌های مرزی میان دو کشور به افغانستان پس می‌فرستد.

تنش‌های مرزی به خصوص در استان سیستان و بلوچستان ایران که با استان نیمروز افغانستان هم‌مرز است، باعث شده است تا مهاجران دیگر نتوانند به‌راحتی از این مناطق عبور کنند. در حالی که در روزهای قبل از این تنش‌ها، روزانه حدود پنج هزار افغان به ایران وارد می‌شدند.

از آغاز سلطه طالبان بر افغانستان، سه تنش مرزی میان مرزبانان ایرانی و جنگجویان طالب درگرفته است. در آخرین مورد، نیروهای طالبان خودرو مرزبانان ایرانی را توقیف کردند. پس از آن، گزارش شد که لشکر زرهی ۸۸ ارتش جمهوری اسلامی در سیستان به سمت مرزها حرکت کرده است. هرچند شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران این گزارش را رد کرد، تنش‌ها باعث شد تا تدابیر امنیتی در مرز ۹۶۰ کیلومتری ایران-افغانستان افزایش پیدا کند.

ایران در تلاش است تمامی مجاری ورود غیرقانونی افغان‌ها به خاک خود را ببندد اما تاکنون موفق نشده است. تحلیلگران مسائل دو کشور بر این باورند که هیچ‌کدام از این کشورها در پی افزایش تنش نیستند؛ اما احتمال برخورد و افزایش تنش همچنان وجود دارد. اندرو واتکینز، کارشناس مسائل افغانستان در موسسه صلح آمریکا، می‌گوید که یکی از بدترین بحران‌های مهاجرت جهان در افغانستان در حال رخ دادن است و ابعاد این مهاجرت هرلحظه افزایش پیدا می‌کند و سریع‌تر می‌شود. به باور واتکینز، هم‌زمان، مخالفت‌ها با این حجم مهاجرت نیز هر لحظه افزایش می‌یابد.

وضعیت مهاجران در داخل ایران نیز بدتر شده است. بر اساس گزارش آژانس مهاجرت سازمان ملل متحد، جمهوری اسلامی ایران اخراج مهاجران از خاک خود را شدت داده و اعلام کرده است که اقتصاد این کشور نمی‌تواند این حجم بالا از مهاجران را تحمل کند؛ آن‌هم با وجود اقتصادی که به‌شدت تحت تحریم است.

اشلی کارل، معاون آژانس مهاجرت در افغانستان، می‌گوید که ایران سطح اخراج مهاجران در سه ماه گذشته را هر ماه ۶۰ درصد افزایش داده است. به گفته کارل، تعداد زیادی از ۲۵۱ هزار نفری که در سال جاری میلادی از ایران اخراج شده‌اند، زخم‌هایی ناشی از تصادف‌های رانندگی، تیراندازی و سایر برخوردهای فیزیکی بر تن دارند.

روشنگل حکیمی که همراه با دختر ۹ ساله‌اش پس از سلطه طالبان به ایران فرار کرد، به آسوشیتدپرس می‌گوید که قاچاقچیان او و دخترش را روزهای متوالی گروگان گرفته بودند و تنها پس از آنکه بستگانشان مبلغ باج درخواستی را به قاچاقچیان دادند، آن‌ها را رها کردند. او می‌افزاید که در طی این مدت به آن‌ها تنها آب بوگرفته و نانی سفت و غیرقابل خوردن می‌دادند.

آن‌هایی که کمی خوش‌شانس‌ترند، خود را به تهران می‌رسانند و در شلوغی بی‌حساب و کتاب تهران گم می‌شوند. جمهوری اسلامی تخمین می‌زند که در هشت ماه گذشته، حداقل یک میلیون افغان به ایران وارد شده‌اند اما این موج گسترده مهاجران در داخل ایران نیز با مشکلاتی مواجه‌اند. زهرا حسینی که در یک کارگاه خیاطی در تهران کار می‌کند، می‌گوید که صاحبکار حقوق او را نمی‌پردازد و صاحب‌خانه او را به بیرون انداختن از خانه تهدید کرده است و او برای سیرکردن فرزندانش هم مشکل دارد. زهرا می‌گوید: « ما به‌سختی زندگی می‌کنیم اما جایی هم برای رفتن نداریم.»

موج گسترده مهاجرت وضعیت را بدتر هم می‌کند. سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، می‌گوید که ادامه موج ورود آوارگان افغان به سمت ایران نمی‌تواند ادامه پیدا کند زیرا ظرفیت‌های ایران محدود است. بیکاری جوانان ایران بالای ۲۳ درصد است و ارزش پول این کشور از سال ۲۰۱۸ تاکنون، بیش از ۵۰ درصد کاهش یافته است.

بزرگ‌ترین چالش حال حاضر جمهوری اسلامی ایران در مورد مهاجران افغانستانی این است که این کشور نمی‌تواند این سری از مهاجران افغان را بپذیرد زیرا این احتمال وجود دارد که در میان مهاجران افغانستانی، ستیزه‌جویان افراط‌گرای اسلامی نیز حضور داشته باشند. همین ماه گذشته، یک شهروند ازبک‌تبار افغان در مقدس‌ترین مکان ایران یعنی حرم امام هشتم شیعیان در مشهد، با چاقو به سه روحانی حمله کرد که به مرگ دو تن از آن‌ها منجر شد.

پس از این حمله، موجی از تصاویر برخوردهای بد مردم ایران با مهاجران افغان در رسانه‌های اجتماعی همرسانی شد. تا جایی که به بروز واکنش‌هایی در افغانستان منتهی شد. در دو شهر هرات و خوست در افغانستان، تظاهراتی علیه ایران بر پا شد و مردم شعار «مرگ بر ایران» سر دادند. در شهر هرات، دروازه کنسولگری ایران به آتش کشیده شد و در کابل به سمت سفارت ایران سنگ پرتاب شد. حتی امیر خان متقی، سرپرست وزارت خارجه امارت طالبان، هم سفیر ایران را مخاطب قرار داد و بدرفتاری با مهاجران افغان را عامل تیرگی روابط دو کشور دانست.

با این حال به نظر می‌رسد هردو کشور در تلاش‌اند تا تنش‌ها به جاهای باریک نکشد. جمهوری اسلامی برای کم کردن فشار تحریم‌ها بر خود به همسایه‌هایش نیاز دارد تا با آنان معامله و کالا تبادل کند. بخش عمده‌ای از ارز خارجی این کشور هم از طریق افغانستان وارد می‌شود. به همین دلیل، با وجود تمام چالش‌ها، جمهوری اسلامی همچنان با طالبان مماشات می‌کند. وزارت امور خارجه ایران پذیرفت که سه دیپلمات طالبان به ایران بیایند و فعالیت‌های دیپلماتیک را مدیریت کنند. هیئتی هم به رهبری سرپرست وزارت مهاجران دولت طالبان به ایران رفت و با مهاجران دیدار کرد.

با همه‌ این‌ها، مشکلات مهاجران افغان در ایران همچنان سر جای خود باقی است. بسیاری از آن‌ها دوست دارند از ایران به کشورهای اروپایی بروند اما همچنان درهای بسته زیادی پیش روی آنان است.