هم‌زمان با ۷ آوریل، روز جهانی بهداشت، روزانه ده‌ها کودک در افغانستان در اثر بیماری‌های قابل پیشگیری و درمان، جانشان را از دست می‌دهند. بر اساس آخرین آمار سازمان بهداشت جهانی، بیش از ۱۰ میلیون نفر در افغانستان به هیچ‌گونه امکانات بهداشتی و درمانی دسترسی ندارند. شیوع بیماری‌های ویروسی همچون سرخک، آنفلوانزا و فلج اطفال نیز به‌دلیل شرایط وخیم تغذیه در میان کودکان افزایش یافته است.
از ۷ آوریل، روز تاسیس سازمان بهداشت جهانی (WHO)، به‌عنوان روز جهانی بهداشت تجلیل می‌شود. هر سال، سازمان بهداشت جهانی موضوعی را در این روز محور تمرکز جهان قرار می‌دهد. امسال، موضوع روز جهانی بهداشت «سیاره ما، بهداشت ما» بود، موضوعی با تاکید بر محافظت از محیط زیست و کاهش تلفات ناشی از تخریب اکوسیستم‌ها.
اما در این گوشه از جهان، فراتر از حفظ محیط زیست، معضل جدال انسان‌ها با بیماری و سوءتغذیه در میان است. در پی هفت ماه بی‌ثباتی و سقوط سیستم حکومت‌داری در افغانستان، زیربناهای اساسی این کشور یکی پی دیگری در حال نابودی است.
در دو دهه گذشته، ۸۰ درصد فعالیت سیستم بهداشت افغانستان به‌واسطه برنامه «صحت‌مندی» که ایالات متحده راه‌اندازی کرده بود، برنامه کمک‌های توسعه‌‌ای آمریکا (USAID)، اتحادیه اروپا و برخی کشورهای دیگر حمایت می‌شد. برنامه «صحت‌مندی» در واقع ستون فقرات سیستم بهداشت افغانستان بود که از طریق آن ۲۳۳۰ مرکز بهداشتی در سراسر افغانستان به مردم خدمات ارائه می‌کرد. اما با تسلط طالبان بر کشور و اعمال تحریم‌های جهانی بر این گروه، این حمایت‌ها بلافاصله قطع شد.
کمیته بین‌المللی نجات در سه ماه نخست به قدرت رسیدن طالبان، پیش‌بینی کرد در صورت ادامه وضعیت، در سه ماه نخست سال ۲۰۲۲، دست‌کم دو هزار مرکز بهداشتی در افغانستان تعطیل خواهند شد. این پیش‌بینی دقیقا در ماه سوم سال جاری میلادی به حقیقت پیوست. انجمن پزشکان زنان و زایمان در افغانستان روز ۱۵ مارس از تعطیلی دو هزار و ۳۰۰ مرکز بهداشتی در استان‌های افغانستان خبر داد.
هم‌زمان با این خبر، در ۱۹ مارس، صندوق جمعیت سازمان ملل متحد اعلام کرد در هر دو ساعت، یک مادر در افغانستان در اثر زایمان یا عوارض پس از زایمان، جانش را از دست می‌دهد. صندوق جمعیت سازمان ملل اعلام کرد: «پیش از تحولات سیاسی اخیر در افغانستان، میزان مرگومیر مادران در اثر زایمان ۶۳۸ مورد در هر ۱۰۰هزار زایمان بود و اکنون، احتمال می‌رود تا سال ۲۰۲۵، این رقم به ۹۶۳ مورد در هر ۱۰۰هزار نفر افزایش یابد.»
در همین حال، پزشکان افغانستان آمار مرگومیر مادران و نوزادان را بالاتر از آمار رسمی برآورد کردند. یک پزشک در بیمارستان ملالی در کابل گفت در سه ماه اول تسلط طالبان، در هر ۲۴ ساعت، بین ۸۰ تا ۸۵ مورد زایمان در این بیمارستان انجام می‌شد در حالی که کمبود شدید کادر درمانی بیمارستان وجود داشت و شمار زیادی از بیماران در اثر عوارض پس از زایمان، نبود دارو، و سرمای بیش از حد اتاق‌های زایمان، جان می‌دادند.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
در همین حال، با گسترش فقر شدید و گرسنگی در افغانستان، میزان سوءتغذیه کودکان نیز در هفت ماه اخیر، افزایش تصاعدی داشته است. بر اساس آمار سازمان ملل متحد، اکنون در ماه‌های ابتدایی سال ۲۰۲۲، حدود ۹۷ درصد مردم افغانستان با کمبود مواد غذایی مواجه‌اند. این امر به تشدید سوءتغذیه کودکان و پایین آمدن مقاومت بدن آنان در برابر ویروس‌ها منجر شده است.
در سال‌های گذشته به‌دلیل برنامه‌های نهادهای بین‌المللی در زمینه واکسیناسیون در بیشتر مناطق افغانستان و همچنین تغذیه و مراقبت از کودکان در روستاها، آمار مرگومیر در اثر بیماری‌هایی همچون سرخک یا آنفلوانزا میان کودکان کاهش یافته بود. اما از آغاز سال ۲۰۲۱ تا مارس ۲۰۲۲، در اثر تشدید جنگ و سپس، سقوط کشور به دست طالبان، آمار بیماری سرخک میان کودکان افغانستان به ۴۸ هزار و ۳۶۶ مورد رسید و در این بین، مرگ دست‌کم ۲۵۰ کودک در اثر این بیماری گزارش شد. بر اساس آمار سازمان بهداشت جهانی، فقط در سه ماه نخست سال ۲۰۲۲، حدود ۱۸هزار مورد ابتلای کودکان به سرخک و ۱۴۲ مورد مرگ کودکان در اثر این بیماری رخ داده است.
بر اساس گزارش‌های سازمان بهداشت جهانی، بیشترین میزان ابتلا به این بیماری در شهرهای شمالی و هم‌مرز با کشورهای آسیای میانه، استان پکتیا در نزدیکی مرز پاکستان و برخی استان‌های غربی هم‌مرز با ایران، مشاهده شده است. مسئولان بهداشت در استان قندوز در شمال افغانستان گزارش دادند در یک ماه اخیر، ۹۱۵ مورد ابتلا به سرخک در بیمارستان مرکزی این شهر داشته‌اند و مرگ ۱۷ کودک در اثر سرخک را تایید کردند.
انجمن پزشکان بدون مرز در گزارشی اعلام کرد عامل اصلی مرگ در اثر سرخک سوءتغذیه کودکان بیمار است. سازمان بهداشت جهانی از ۱۵ تا ۱۷ مارس، کارزار واکسیناسیون سرخک را در ۲۴ شهر افغانستان آغاز کرد و اعلام کرد در این کارزار، ۱.۲ میلیون کودک واکسینه خواهند شد.
علاوه بر شیوع ویروس و سوءتغذیه کودکان، تعطیلی مراکز بهداشتی در شهرستان‌ها و روستاهای افغانستان سبب افزایش آمار مرگومیر بزرگسالان در اثر بیماری‌های درمان‌پذیر شده است.
در حال حاضر، با دریافت بسته‌های کمکی بشردوستانه نهادهای سازمان ملل و کمیته بین‌المللی صلیب سرخ، برخی بیمارستان‌های مرکزی در شهرهای بزرگ افغانستان بودجه برای تهیه دارو و امکانات بهداشتی دریافت می‌کنند و کادر درمانی نیز بخشی از حقوق ماهانه‌شان را دریافت می‌کنند. اما بیمارستان‌های مرکزی گنجایش شمار بالای بیماران را که هم از شهر و هم از روستاها مراجعه می‌کنند، ندارند. رئیس کمیته بین‌المللی صلیب سرخ در گزارش از سفرش به شهر لشکرگاه هلمند گفت: «بیمارستانی که فقط ۴۰۰ تخت برای بیماران دارد، مسئول ارائه خدمات به نزدیک به ۹ میلیون نفر است. هر چهار کودکان بیمار در یک تخت بیمارستان می‌خوابند و امکانات بهداشتی به‌شدت اندک است.»
در پی گزارش‌های متعدد نهادهای بین‌المللی همچون صلیب سرخ، سازمان بهداشت جهانی و کمیته بین‌المللی نجات از وضعیت بیمارستان‌ها و مراکز بهداشتی در افغانستان، در ۱۵ ژانویه، سازمان ملل بودجه‌ای برای کمک به پوشش نیازهای فوری در سیستم بهداشت افغانستان، تخصیص داد. اما سازمان بهداشت جهانی اعلام کرد برای ارائه خدمات ضروری و پر کردن خلاءهای موجود در سیستم بهداشت افغانستان، به بودجه بیشتری نیاز است.
سازمان بهداشت جهانی، صندوق حمایت از کودکان سازمان ملل (یونیسف) و برخی از نهادهای بشردوستانه از ۲۹ تا ۳۱ مارس، نشستی برای بررسی وضعیت سیستم بهداشت در افغانستان، در دوحه قطر برگزار کردند. در این نشست، دکتر لو داپنگ، نماینده سازمان بهداشت جهانی برای افغانستان، گفت: «حدود ۱۰ میلیون شهروند افغانستان در مناطقی زندگی می‌کنند که به خدمات درمانی دسترسی ندارند. هر یک روز تاخیر در کمک‌رسانی می‌تواند به مرگ شماری زیادی از شهروندان به‌خصوص زنان باردار، منجر شود.»
گزارش‌های هفت ماه اخیر در زمینه بهداشت و سلامت در افغانستان، حاکی از وخامت بیشتر اوضاع است. این در حالی است که رهبران طالبان با تمرکز بیش از حد بر چارچوب‌های خودساخته شریعت اسلامی، به‌دنبال حجاب و خانه‌نشین کردن زنان‌اند. در آخرین مورد، این گروه دستور داد زنان فعال در مراکز درمانی نباید با مردان صحبت کنند. این به‌معنای محدودیت کادر درمانی زن در ارائه خدمات و رسیدگی به بیماران به‌دلیل جنسیتشان است.
وخامت اوضاع بهداشت در افغانستان از سویی ناشی از فروپاشی نظام اقتصادی و از بین رفتن بودجه مورد نیاز در این زمینه است و از سوی دیگر، ریشه در فقر و گرسنگی دارد. اعمال فشار طالبان بر کادر درمانی زن نیز بخشی از این تاریکی را تشدید می‌کند.
