نخستین بار در ۹ اسفندماه ۱۴۰۰، اخباری مبنی بر احتمال واگذاری شماری از جنگنده‌های روسی نیروهای هوایی کشورهای عضو پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) به اوکراین منتشر شد. نام لهستان که بزرگ‌ترین کاربر هواپیماهای جنگنده روسی و محتمل‌ترین منبع تحویل جنگنده‌های روسی به اوکراین در میان این کشورها است، در رسانه‌ها مطرح شد. دیری نپایید که مقام‌های لهستانی به تکذیب اخبار منتشرشده در این مورد پرداختند.

چند روز پس‌ از آن، در ۱۵ اسفند ۱۴۰۰، آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا، در جریان یک مصاحبه تلویزیونی اعلام کرد که دولت این کشور مانع از تحویل هرگونه سلاح شامل هواپیماهای جنگنده لهستان به اوکراین نمی‌شود. پس‌ از این خبر، وزارت خارجه لهستان بار دیگر این سخنان را شایعه خواند و گفت کشورش تمایلی به تحویل هواپیماهای جنگنده به اوکراین ندارد.

تنها دو روز پس از رد دوباره اخبار مربوط به احتمال واگذاری جنگنده‌های میگ-۲۹ لهستانی، وزارت خارجه این کشور پیشنهادی رسمی مبنی بر امکان واگذاری ۲۸ فروند از این جنگنده‌ها که در خدمت نیروی هوایی‌ کشورش است را به اوکراین منتشر کرد؛ اما یکی از مهم‌ترین شرط‌های درج‌شده در این بیانیه تحویل این جنگنده‌ها به اوکراین از طریق پایگاه هوایی رامشتاین در آلمان با کمک ایالات متحده آمریکا و پس از دریافت تعداد مشابهی جنگنده اف-۱۶ از این کشور بود.

دولت ایالات متحده آمریکا متعاقبا پیشنهاد رسمی دولت لهستان را رد کرد، زیرا مقام‌های آمریکایی معتقدند این جنگنده‌ها کارایی موثری در جنگ ندارند و نمی‌توانند سرنوشت آن را به نفع اوکراین تغییر دهند. در همان روز، وزیر خارجه آلمان، کریستین لامبرشت، در جریان سفرش به فرانسه و ملاقاتش با وزیر دفاع این کشور، فلورنس پارلی، از مقام‌های دفاعی و سیاسی لهستان به دلیل تلاش برای واگذاری جنگنده‌های میگ-۲۹ به اوکراین انتقاد کرد.

در حال حاضر، جنگنده رهگیرهای میگ-۲۹ پرتعدادترین هواپیماهای جنگنده در خدمت نیروی هوایی اوکراین محسوب می‌شوند. از میان ۱۱۷ فروند میگ-۲۹ نیروی هوایی اوکراین در ابتدای سال جاری ۶۹ فروند در چرخه عملیات قرار داشتند، جنگنده‌هایی در خدمت تیپ‌های ۴۰، ۱۱۴ و ۲۰۴ تاکتیکی که به ترتیب در پایگاه‌های هوایی واسیلکوف (Vasylkiv)، ایوانو-فرانکیوسک (Inavo-Frankovsk) و کولباکینو (Kulbakino) عملیاتی بودند و حتی تا ۹ اسفندماه دست به انجام گشت مسلح هوایی بر فراز کی‌یف زدند.

درباره میگ‌های‌-۲۹ نیروی هوایی لهستان چه می‌دانیم؟

نیروی هوایی لهستان در حال حاضر ۱۰۹ فروند هواپیمای جنگنده در چرخه عملیات دارد. از این میان ۳۲ فروند از نوع بمب‌افکن تاکتیکی سوخو-۲۲ در دو مدل تک کابین‌ام-۴ و دو کابین آموزشی-رزمی یو اِم-۳ کِی (شش فروند) است. تعداد ۲۹ فروند دیگر نیز از نوع رهگیرهای میگ-۲۹ در پنج مدل مختلف و از همه مهم‌تر ۴۸ فروند اف-۱۶ بلاک ۵۲ شامل ۱۲ فروند نسخه آموزشی-رزمی است.

دو فروند جنگنده رهگیر میگ‌ـ۲۹ نیروی هوایی لهستان در حال پرواز جمعی‌ـ US Air Force

نیروی هوایی لهستان از سال ۱۳۶۸، کاربر هواپیماهای جنگنده رهگیر میگ-۲۹ است. در آن سال و سال پس‌ از آن، این کشور که عضو پیمان ورشو است ۹ فروند هواپیمای جنگنده رهگیر میگ-۲۹ آ و سه فروند نسخه آموزشی آن یعنی میگ-۲۹ یو بی از اتحاد جماهیر شوروی سابق دریافت کرد. تعداد مشابهی نیز در آستانه تحویل بودند که پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی تحویلشان متوقف شد.

لهستان پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی به دلیل آنکه ساختار و تجهیزات نیروهای مسلح آن شرقی و عمدتا ساخت روسیه بود، به خریداری تجهیزات مشابه برای تقویت بنیه نظامی خود روی آورد. پیش از عضویت این کشور در ناتو در تاریخ ۲۱ اسفند ۱۳۷۷، دولت این کشور دست به خرید ۱۰ فروند هواپیمای جنگنده میگ-۲۹ مازاد نیروی هوایی جمهوری چک زد. جنگنده‌هایی که ۹ فروندشان از نوع آ (تک کابین) و یک فروند از نوع یو بی (دو کابین آموزشی-رزمی) بودند. این جنگنده‌ها در سال ۱۳۷۴ تحویل نیروی هوایی لهستان شدند.

پس از عضویت لهستان در پیمان آتلانتیک شمالی، دولت آلمان برای تقویت بنیه دفاعی آن، تعداد ۲۲ فروند از جنگنده رهگیرهای میگ-۲۹ خود را که به‌تازگی از خدمت خارج شده بودند به نیروی هوایی لهستان واگذار کرد. از این میان ۱۸ فروند میگ-۲۹ جی (MiG-29G) تک کابین و چهار فروند میگ-۲۹ جی تی (MiG-29GT) دو کابین آموزشی-رزمی بودند؛ جنگنده‌هایی که پیش از اتحاد دو آلمان به نیروی هوایی آلمان شرقی تحویل شده بودند و با ارتقاهای جزئی تا سال ۱۳۸۲ در خدمت نیروی هوایی این کشور باقی مانده بودند.

در حال حاضر نیروی هوایی لهستان ۲۹ فروند جنگنده میگ-۲۹ عملیاتی در اختیار دارد. از این میان ۱۴ فروند شامل ۱۱ نمونه تک کابین و سه نمونه دو کابین آموزشی-رزمی در سال‌های اخیر در لهستان ارتقا یافته‌اند. این ۱۴ فروند در خدمت اسکادران ۲۳ شکاری تاکتیکی در منطقه مینسک مازوویِخی (Miñsk Mazowiecki) واقع در شرق پایتخت این کشور قرار دارند و ۱۵ فروند میگ-۲۹ باقی‌مانده شامل سه فروند تک کابین است که در حال حاضر در خدمت اسکادران ۲۲ شکاری تاکتیکی نیروی هوایی این کشور در مالبورک (Malbork) قرار دارد.

چرا تحویل میگ‌های -۲۹ لهستانی به اوکراین بی‌فایده است؟

نیروی هوایی اوکراین خود یکی از بزرگ‌ترین کاربران هواپیماهای جنگنده رهگیر میگ-۲۹ در جهان است. همان‌طور که در مقدمه ذکر شد، پیش از آغاز هجوم نیروهای مسلح روسیه به اوکراین، این نیرو ۱۱۷ فروند میگ-۲۹ در خدمت داشت که از این تعداد ۶۹ فروند در چرخه عملیاتی قرار داشتند. از میان این جنگنده‌ها حدود ۴۰ فروند به‌طور هم‌زمان عملیاتی بودند.

تیپ‌های رزمی هوایی ۴۰، ۱۱۴  و ۲۰۴ نیروی هوایی اوکراین به ترتیب مستقر در واسیلکف، ایوانو-فرانکیوسک و نیکولایِف پیش از آغاز جنگ کنونی به ترتیب ۲۹، ۲۳ و ۱۷ فروند جنگنده میگ-۲۹ در چرخه عملیات داشتند که از این تعداد دست‌کم ۱۶ فروند را مرکز تعمیر و نگهداری هواپیمای لِویو (Lviv State Aircraft Repair Plant) از سال ۱۳۹۰ تا به امروز ارتقا داده بود.

جنگنده رهگیر‌های میگ-۲۹ نیروی هوایی اوکراین تنها در روزهای نخست جنگ و به‌خصوص روز پنجم اسفندماه در صحنه نبرد حضور پیدا کردند. در صبح آن روز وقتی ۳۴ فروند بالگرد ترابری حامل نیروهای هوابرد ارتش روسیه به همراه بالگردهای تهاجمی در شمال شهر کی‌یف و در راه فرودگاه گوستومل واقع در شمال غرب آن رویت شدند، تیپ ۴۰ هوایی  تاکتیکی مستقر در  پایگاه هوایی واسیلکیف در جنوب شرق کی‌یف دو فروند میگ-۲۹ هرکدام مسلح به شش تیر موشک هوا-به-هوا را برای رهگیری و ساقط کردن آن‌ها به پرواز درآورد.

در فیلم‌هایی که مردم محلی منتشر کردند، تصاویری از شلیک موشک‌های آر-۷۳ هدایت حرارتی آن‌ها به سمت بالگردهای متخاصم قابل مشاهده بود. بر اساس همین تصاویر، یکی از جنگنده‌های میگ-۲۹ به دلایل نامشخصی (برخی منابع ادعا می‌کنند شلیک موشک پدافند خودی) بر فراز دریاچه شمال کی‌یف سقوط کرد. خلبان آن پیش از برخورد جنگنده به سطح آب به‌سلامتی از آن خارج شد.

پس از روز پنجم اسفند، نیروی هوایی، دریایی و زمینی روسیه بار دیگر دست به شلیک موشک‌های کروز و بالیستیک به پایگاه هوایی واسیلکیف زدند. اگرچه نتوانستند به هواپیمایی بر روی زمین آسیب برسانند، اما دست‌کم سطوح پروازی آن را برای چندین روز ناکارآمد کردند. این امر نه‌تنها نشان از ناتوانی نیروی هوایی اوکراین در برقراری گشت‌های مسلح هوایی بر فراز مناطقی چون شهر کی‌یف با استفاده از این جنگنده‌ها داشت، بلکه نشان داد حتی پرواز جنگنده رهگیرهای میگ-۲۹ نمی‌تواند به اندازه سامانه‌های پدافند موشکی نیروی هوایی اوکراین در ساقط کردن جنگنده‌های روسیه موفق ظاهر شود. از سوی دیگر، تحویل مستقیم یا غیرمستقیم جنگنده‌های کشورهای عضو پیمان آتلانتیک شمالی می‌تواند به تشدید تنش‌های بین روسیه و غرب منجر شود، امری که آغاز جنگ جهانی سوم را در پی خواهد داشت.