بهرام صلواتی، مدیر رصدخانه مهاجرت ایران، از افزایش آمار مهاجرت دانش‌آموزان و دانشجویان خبر داد و گفت که در ۱۰ سال گذشته، به‌طور متوسط هر سال ۱۳ هزار اجازه اقامت یا ویزای تحصیلی در هر دو بخش دانش‌آموزی و دانشجویی برای ایرانیان خارج از کشور صادر شده است.» به گفته او، مقصد اغلب این افراد کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی است و نیمی‌ از مهاجران ایرانی پناهنده‌اند. این پژوهشگر حوزه مهاجرت با بیان اینکه همه‌گیری کرونا «فنر مهاجرت» ایرانیان را فشرده است، از افزایش آمار مهاجرت با پایان همه‌گیری کرونا خبر داد. 

بر اساس اعلام مدیر رصدخانه مهاجرت ایران، هم‌اکنون حدود ۶۰ هزار دانشجوی ایرانی در خارج از کشور حضور دارند؛ در حالی که تعداد دانشجویان ایرانی خارج از ایران در سال ۲۰۱۴، حدود ۵۰ هزار نفر بوده است. به گفته بهرام صلواتی، بیشتر دانشجویانی که به کشورهای خارجی مهاجرت می‌کنند، در رشته‌های فنی و مهندسی تحصیل می‌کنند.

در خبری دیگر، کمال غانمی، معاون دانشگاه علوم و فنون دریایی خرمشهر، به خبرگزاری ایلنا گفت: «حدود ۵۰ درصد فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های شریف و امیرکبیر در رشته معماری کشتی (مهندسی دریا) مهاجرت می‌کنند.» به گفته او، در رشته مهندسی دریا سالانه ۴۰ تا ۴۵ دانشجوی کارشناسی ارشد جذب می‌شود اما حدود ۵۰ درصد آنان پس از پایان تحصیل به کشورهای دیگر مهاجرت می‌کنند.

مهاجرت‌های شغلی

بیکاری، تورم، محرومیت از آزادی‌های فردی و مشکلات اقتصادی میل به مهاجرت را در میان ایرانیان افزایش داده است. به‌ طوری‌ که علاوه بر مهاجرت‌های تحصیلی، آمار مهاجرت از ایران در قالب پناهندگی و شغلی نیز افزایش یافته است.

بهرام صلواتی درباره آمار مهاجرت‌های شغلی ایرانیان به خبرگزاری رکنا گفت: «آمارهای رسمی نشان می‌دهد که در ۱۰ سال گذشته سالانه حدود پنج هزار نفر به دلیل مسائل شغلی و حرفه‌ای از ایران خارج شدند که البته به دلیل فقدان موافقت‌نامه‌های مربوط به تبادل نیروی کار، احتمالا آمار واقعی مهاجرت شغلی ایرانیان به خارج از کشور بسیار بیشتر از این مقدار است.»

پناهجویی و پناهندگی

بنابر اعلام مدیر رصدخانه مهاجرت ایران، بیش از ۵۰ درصد مهاجرت‌های ایرانیان از نوع پناهجویی است. بیشترین آمار ثبت شده نیز مربوط به سال ۲۰۱۶  (۱۳۹۴) است که بیش از ۶۰ هزار ایرانی در کشورهای مختلف دنیا اعلام پناهندگی کردند.

اغلب ایرانیان یکی از کشورهای اروپایی، آمریکای شمالی، امارات متحده عربی یا ترکیه را به عنوان مقصد مهاجرت خود انتخاب می‌کنند اما به گفته بهرام صلواتی، در سال‌های اخیر ترکیه جای کشورهای عربی را گرفته و به یکی از مهم‌ترین مقاصد مهاجرت ایرانیان تبدیل شده است. او «نزدیکی جغرافیایی»، «فرهنگ نزدیک و هم‌زبانی نسبی بخشی از مردم ایران با اتباع ترکیه» و «شرایط نسبتا آسان اخذ اقامت» را دلایل اصلی افزایش چشمگیر مهاجرت ایرانیان به این کشور در سال‌های اخیر دانسته است.

مهاجرت به ترکیه نیز در قالب سرمایه‌گذاری، دانشجویی، خرید ملک یا اعلام پناهجویی است. سازمان ملل متحد پیش‌تر اعلام کرده بود که بیش از ۸۰ هزار ایرانی پناهجو در ترکیه زندگی می‌کنند. آمار سازمان روابط اقتصادی خارجی ترکیه نیز نشان می‌دهد که در حال حاضر حدود شش هزار دانشجوی ایرانی در دانشگاه‌های ترکیه تحصیل می‌کنند.

موج مهاجرت ایرانیان با پایان همه‌گیری

صلواتی با استناد به آمار بانک جهانی و سازمان ملل متحد، تعداد ایرانیان خارج از کشور را یک میلیون و ۹۰۰ هزار نفر اعلام کرد. پیش‌تر دبیرخانه شورای عالی ایرانیان خارج از کشور اعلام کرده بود که بیش از چهار میلیون ایرانی خارج از کشور زندگی می‌کنند.

این پژوهشگر حوزه مهاجرت با بیان اینکه در چند سال گذشته میل به مهاجرت در میان ایرانیان افزایش یافته است، گفت: «کرونا مانع بزرگی برای مهاجرت بسیاری از ایرانیان بوده، بنابراین فنر مهاجرت ایرانیان فشرده شده است. در چنین شرایطی اگر در ماه‌های آتی اثر کرونا در جهان کمرنگ شود و دولت جدید آمریکا نیز سخت‌گیری‌های خود برای ایرانیان را کمتر کند، فنر مهاجرت ایرانیان بازخواهد شد و ممکن است در آینده رشد آمار مهاجرت ایرانیان را شاهد باشیم.»

رصدخانه مهاجرت ایرانیان پیش‌تر هم اعلام کرده بود: «در ۳۰ سال گذشته، جمعیت مهاجران ایرانی ۲.۲ برابر شده و جایگاه ايران در شاخص فرار مغزها از رتبه ۱۲۴ در سال ۲۰۰۷ به رتبه ۹۶ در سال ۲۰۲۱ كاهش پيدا كرده است. اين يعنی طی اين سال‌ها، هم‌زمان با بدتر شدن وضعيت ایران، خروج سرمايه‌های انسانی از كشور شدت بيشتری يافته است.»

نتایج یک نظر‌سنجی جدید در مرکز افکارسنجی کیو، نشان می‌دهد که از هر سه نفر ایرانی، یک نفر تمایل دارد مهاجرت کند و انگیزه ۸۰ درصد این افراد برای خروج از ایران، مسائل اقتصادی‌ است. داده‌های این نظرسنجی نشان می‌دهد که ۴۷ درصد افرادی که تمایل دارند مهاجرت کنند، افرادی با تحصیلات دانشگاهی‌اند و ۴۳ درصد آنان زیر ۳۰ سال سن دارند. این آمار حاکی از آن است که از هر دو جوان زیر ۳۰ سال ایرانی، یک نفر به مهاجرت فکر می‌کند.