جو بایدن، رئیس جمهوری آمریکا، روز یکشنبه در دیدار با رجب طیب اردوغان همتای ترکیه‌ای خود، موضوع خرید سامانه‌های پدافند موشکی ساخت روسیه از سوی ترکیه را مطرح کرد. به گفته کاخ سفید، بایدن به اردوغان گفت که واشنگتن و آنکارا باید «راهی موثر» برای مدیریت اختلاف‌نظرهای خود پیدا کنند. دیدار دو رهبر در حاشیه نشست گروه ۲۰ انجام شد که در رم در جریان است. این دیدار ۵۵ دقیقه به طول انجامید.

موضوع خرید سامانه‌های پدافند موشکی روسی تازه‌ترین موضوع در فهرست طولانی اختلاف‌های آمریکا و ترکیه است. اردوغان اخیرا سفیر چند کشور خارجی، از جمله دیوید سترفیلپ، سفیر آمریکا، را تهدید به اخراج از کشور کرد چون آن‌ها خواهان آزادی عثمان کاوالا، کنشگر دگراندیش ترکیه‌ای، شده بودند. این در حالی است که نهادهای قضایی اروپایی، که ترکیه به عنوان یکی از اعضای شورای اروپا زیر حوزه عمل آن‌ها است، حکم به آزادی کاوالا داده‌اند، اما آنکارا به این حکم بی‌اعتنایی کرده است. اردوغان تهدید علیه سفیران کشورهای خارجی را در یکی از سخنرانی‌هایش مطرح کرد، اما بعدتر آن را پس گرفت.

سرکوب گسترده حزب اپوزیسیون «دموکرات خلق‌ها»، نیروی سیاسی چپ‌گرا و طرفدار اقلیت کردزبان ترکیه، از دیگر موارد حقوق بشری است که باعث انتقاد کشورهای غربی از ترکیه شده است. به گفته کاخ سفید، آقای بایدن در گفت‌وگو با اردوغان از اهمیت نهادهای قوی دموکراتیک و احترام به حقوق بشر و حکومت قانون سخن گفته است.

در گزارش کاخ سفید می‌خوانیم که موضوع حقوق بشر، علاوه بر تحولات افغانستان، لیبی، و سوریه، از دیگر موضوع‌هایی بوده است که در دیدار بین دو طرف مطرح شده است. اوضاع شرق دریای مدیترانه و تلاش‌های دیپلماتیک در منطقه جنوب قفقاز نیز مطرح شده است.

اما به نظر می‌رسد که مهم‌ترین موضوع همان مسئله سامانه‌های پدافند موشکی و خواست متقابل ترکیه برای خرید هواپیماهای اف۱۶ آمریکایی بوده است. بایدن به اردوغان گفته است که خرید اف۱۶ توسط ترکیه امکان‌پذیر است، اما باید روند طبیعی خود را طی کند.

اما این مسئله فقط مربوط به معاملات تسلیحاتی نمی‌شود، و به موضوع وسیع‌تر نقش ترکیه با دومین ارتش بزرگ پیمان نظامی ناتو برمی‌گردد؛ پیمانی که همیشه گفته شده که رقابت با مسکو و دفاع از اروپا در مقابل شوروی سابق و سپس روسیه، دلیل وجودی آن بوده است. ترکیه به دلیل نزدیکی جغرافیایی به روسیه همیشه نقش مهمی در ناتو داشته است. اما حالا روابط اردوغان با همتای روس خود، ولادیمیر پوتین، باعث نگرانی غرب شده است. ترکیه و روسیه از جمله در موضوع جنگ داخلی سوریه هماهنگی نزدیکی داشته‌اند که حکومت ایران نیز بخشی از آن است، اما غرب نقش چندانی در آن ندارد.

ماجرای خرید سامانه‌های روسی در سال ۲۰۱۹ آغاز شد؛ زمانی که ترکیه به‌رغم هشدارهای متعدد آمریکا، شماری سامانه‌های پدافند هوایی اس۴۰۰ از روسیه تحویل گرفت. آمریکا می‌گوید که این رابطه نظامی بین روسیه و ترکیه امنیت ناتو را به خطر می‌اندازد. ولی آقای اردوغان، به‌رغم تحریم‌های آمریکا، بر تصمیم خود پافشاری کرده اس. او اخیرا در گفت‌وگو با یک شبکه تلویزیون آمریکایی گفت که باز هم از روسیه سامانه موشکی می‌خرد.

در گزارش کاخ سفید از دیدار دو رهبر در روز یکشنبه می‌خوانیم که آقای بایدن بر رابطه دفاعی دو کشور تاکید کرده و اهمیت ترکیه به عنوان متحد آمریکا در ناتو را برشمرده، و در ضمن در مورد سامانه‌های ساخت روسیه نیز «ابراز نگرانی کرده است.»

بسیاری از نمایندگان کنگره در آمریکا به دلایل گوناگون در موضع مخالفت با اردوغان و دولت ترکیه هستند و به همین دلیل مخالف فروش هواپیماهای اف۱۶ به این کشور نیز بوده‌اند.

یکی از مقام‌های دولت آمریکا روز شنبه گفته بود که بایدن قرار است در مورد هرگونه اقدام آنکارا که به روابط دو کشور ضربه بزند، به ترکیه هشدار دهد.

یک مقام ارشد دولت آمریکا به خبرنگاران گفت: «واضح است که اس۴۰۰ همچنان مایه نگرانی کنگره و عاملی در تمام این مسائل وسیع‌تر در مورد رابطه تدافعی ما با ترکیه است. رئیس جمهوری و دولت مدت‌ها است به روشنی گفته‌اند که با اس۴۰۰ مشکل دارند.»

دفتر رئیس جمهوری ترکیه گفت که دیدار و گفت‌وگوی دو رهبر «در فضایی مثبت صورت گرفته است.» انتشار تصویر خوش و بش بایدن و اردوغان باعث شد که برخی از طرفداران آقای اردوغان در رسانه‌های اجتماعی آن را نشانه‌ای مثبت بشمارند. بایدن و اردوغان چند عکس با هم گرفتند و بایدن در پاسخ به سوال رسانه‌ها راجع به این‌که آیا قرار است به ترکیه هواپیمای اف۱۶ بدهد یا نه، گفت: «می‌خواهیم صحبت خوبی داشته باشیم.»

در بیانیه دفتر اردوغان می‌خوانیم: «دو رهبر تعهد مشترک خود را به ادامه تقویت روابط آمریکا و ترکیه ابراز کردند و توافق کردند که سازوکار مشترکی به این منظور ایجاد کنند. علاوه بر قدم‌هایی در راه مذاکره، که هر دو طرف باید در راستای چشم‌انداز مشترک خود مبنی بر افزایش میزان بازرگانی سالیانه بر طبق هدف‌های مورد توافق دوطرفه بردارند، هر دو بر اهمیت ائتلاف ناتو و همکاری راهبردی تاکید کردند.»

تشکیل سازوکار مشترک برای حل اختلاف‌ها در رسانه‌های ترکیه نیز گزارش شده است.

برخورد آقای بایدن به دیپلماسی به نظر می‌آید که ترکیبی از رابطه شخصی با رهبران و ایجاد سازوکارهای حرفه‌ای برای حل موارد اختلاف و پیشبرد همکاری است. در دوره دولت او، سازوکارهای مشابهی نیز برای تنظیم روابط آمریکا با کشورهایی همچون روسیه و اسرائیل شکل گرفته است.

اردوغان و بایدن در پی دیدار خود نشستی خبری خواهند داشت، اما هر یک جداگانه. این اولین بار در چند ماه گذشته است که بایدن نشست خبری تنها دارد.

جلسه اردوغان و بایدن در تقویم منتشر شده برنامه‌های بایدن نیامده بود، اما یک مقام ارشد دولت شنبه شب آن را تایید کرد.

دیدار قبلی این دو رهبر در ماه ژوئن گذشته و در ستاد مرکزی ناتو در بروکسل بود. بایدن آن دیدار را «مثبت و مفید» خوانده بود.

در ماه آوریل گذشته، آقای بایدن اولین رئیس جمهوری تاریخ آمریکا شد که کشتار ارمنی‌ها در سال‌های آخر امپراتوری عثمانی را رسما به عنوان نسل‌کشی به رسمیت شناخت؛ رویداد دیگری که باعث خشم آنکارا شده بود.