تهران در فاصله تنها دو هفته از ادعای تفاهم با آژانس بین‌المللی انرژٰی اتمی به بازرسان آژانس اجازه تعویض دوربین‌های آسیب‌دیده تاسیسات تسا در کرج را نداد. دولت جو بایدن هم برای چندمین بار در ماه‌های اخیر از تهران خواست با آژانس همکاری کند و به مذاکره بازگردد.

تفاهم لحظه‌ آخری ایران و آژانس در آستانه نشست شورای حکام در نیمه سپتامبر به اندازه‌ای مبهم و بدون ضمانت اجرایی بود که بسیاری آن را تنها ترفندی برای جلوگیری از صدور قطعنامه عنوان کردند. اکنون مقامات جمهوری اسلامی به صراحت می‌گویند، آژانس که حمله به تاسیسات‌ هسته‌ای ایران را محکوم نکرده، نباید انتظار داشته باشد امکان دسترسی به سایت‌هایی که اسرائیل به آنها حمله کرده بدون هیچ هزینه‌ای امکان‌پذیر باشد.

موضعی شفاف که نشان می‌دهد تهران به پشتوانه موضع ضعیف دولت بایدن، نه تنها لغو تحریم‌ها را به سطح همکاری با آژانس گره زده، بلکه می‌کوشد تهدید‌های آتی علیه تاسیسات هسته‌ای را نیز با استفاده از اهرم آژانس خنثی کند.

امروز بسیاری از تحلیلگران بر این باورند احیای برجام و توافق با غرب اولویت خود را برای جمهوری اسلامی از دست داده و موضوعات منطقه‌ای و سیاست داخلی جایگزین آن شده است. روی کار آورده شدن ابراهیم رئیسی و نحوه چینش دولت او نیز بیانگر همین نگاه در راس حاکمیت است.

در حال حاضر تنها انگیزه تهران برای بازگشت به مذاکرات احیای برجام نه ورود به جامعه بین‌المللی و نه بهبود مناسبات با غرب است. همانگونه که علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی پس از روی کار آمدن دولت جو بایدن اعلام کرد، هدف تنها لغو تحریم‌ها و تضمین عدم بازگشت محدودیت‌های اقتصادی است. تا زمانی که این هدف محقق نشود هم تهران به نقض سیستماتیک تعهدات و پیشرفت مدیریت شده فعالیت‌های هسته‌ای ادامه خواهد داد.

به نظر می‌رسد مقامات در تهران به این نتیجه رسیده‌اند که دنبال‌ کردن این استراتژی برای آنها هزینه چندانی نخواهد داشت. محاسبه‌ای که بر اساس سابقه عملکرد دموکرات‌ها و دولت جو بایدن با جمهوری اسلامی انجام شده است.

به بیان دیگر عامل ایجاد وضع موجود و بن‌بست‌ هسته‌ای نه تهران، بلکه دولت جو بایدن است.

از زمان به قدرت رسیدن دولت بایدن، سرعت و گسترده نقض تعهدات هسته‌ای از سوی ایران به وضوح بیشتر شده و در مقابل بایدن و مقامات دولتش تکرار کرده‌اند به دیپلماسی پایبندند. این اصرار به تعامل با جمهوری اسلامی تحت هر شرایطی به اندازه‌ای به مقامات در تهران اطمینان داده که آنها می‌دانند حتی در صورت متهم شدن به حمله به شناورها در خلیج فارس نیز پنجره مذاکره با دولت بایدن به روی آنها گشوده است. تهدید پیامدهای عدم همکاری با آژانس یا بسته شدن پنجره دیپلماسی که گاهی از سوی مقامات دولت بایدن مطرح می‌شود نیز در مقابل پافشاری آنها به بازگشت به میز مذاکره به شوخی می‌ماند.

بایدن تا کنون نشان داده که در تعامل با جمهوری اسلامی هیچ خط قرمزی ندارد. او بارها به تهران پیام داده که نه نقض تعهدات هسته‌ای، نه تهدید متحدان آمریکا در منطقه و نه روی  کار آمدن دولتی که در راس آن یکی از بزرگترین متهمان نقض حقوق بشر در تاریخ جمهوری اسلامی حضور دارد، مانع علاقه وافر او به آزمودن راه دیپلماسی نمی‌شود.

از سوی دیگر پیام خروج آشفته و سراسیمه نیروهای آمریکایی از افغانستان در دولت بایدن برای مقامات در تهران این است که دولت او نمی‌‌خواهد در هیچ بحرانی در منطقه حضور داشته باشد.

با گذشت ۹ ماه از ریاست‌جمهوری جو بایدن، شش دو مذاکره برای احیای برجام انجام شده و اکنون دولت رئیسی وعده ادامه مذاکره‌ها را داده است.

اما تا زمانی که دولت بایدن ضعف‌های خود را به رخ مقامات تهران می‌کشد، نمی‌توان انتظار داشت تغییری در رویکرد کنونی جمهوری اسلامی ایجاد شود.