در بیشتر طول زمامداری دونالد ترامپ، ایران شکیبایی به خرج داده است. تنها در ماه‌های اخیر است که با توقیف یا - آن‌چنان‌که ادعا شده - خرابکاری در کشتی‌های خصوصی در دریا و فعال کردن دوباره بخش‌های غیرفعال برنامه هسته‌ای خود، فشار بر حریفان را افزایش داده است.
اما علاوه بر اینکه ممکن است ترامپ در 21 ژانویه 2021 کاخ سفید را ترک کند و جای خود را به رئیس جمهوری با رفتاری دوستانه‌تر بدهد، موعدهای دیگری هم نزدیک است که ممکن است رفتار ایران را تعدیل کند. یکی از این موعدها توجه تصمیم‌گیران غرب را به خود جلب کرده است.
هفته گذشته حسن روحانی، رئیس جمهور ایران، با تبلیغات فراوان، شلیک موشک باور-373 را اعلام کرد؛ یک سامانه پدافند موشکی که مشابه اس-300 روسیه توصیف شده است. چند روز پیش از آن، بنا به گزارش‌ها، ایران موشکی جدید را آزمایش کرد که به رغم سال‌ها محدودیت اعمال شده از سوی شورای امنیت سازمان ملل بر فروش جنگ‌افزار به ایران، تازه‌ترین سلاح اضافه شده به زرادخانه متعارف این کشور بوده است. در حالیکه توجه زیادی به برنامه هسته‌ای بحث‌انگیز ایران معطوف شده، حکومت ایران سرمایه‌گذاری زیادی روی صنعت اسلحه‌سازی داخلی‌اش می‌کند و نظرسنجی‌ها حکایت از حمایت مردمی از تلاش ایران برای دست‌یابی به موشک و سلاح‌های پدافندی متعارف دارد.
روحانی گفت: «وقتی دشمن موشکی به طرف ما شلیک کند، نمی‌توانیم سخنرانی کنیم و از او بخواهیم موشک را در هوا منفجر کند. حالا که دشمنان ما منطق نمی‌فهمند، ما هم نمی‌توانیم با منطق جوابشان را بدهیم».
از وقتی ترامپ به قدرت رسید، از توافق هسته‌ای ایران بیرون رفت و کارزار فشار حداکثری علیه ایران را به راه انداخت. دیپلمات‌های اروپایی و حتی برخی مقام‌های ایران، رهبران حکومت ایران را ترغیب کرده‌اند که منتظر پایان دوره ترامپ بمانند.
نه تنها احتمال انتخاب نشدن مجدد ترامپ بالاست، بلکه حرکات و رفتار یک‌جانبه او باعث روی‌گردانی شرکای درازمدت آمریکا هم شده است. بنابراین، به نفع ایران است که نقش فرد بالغ را بازی کند و شکاف میان واشنگتن و متحدانش در بروکسل، لندن، پاریس و برلین را عمیق‌تر کند.
ولی شاید به همان اندازه مهم باشد که به عنوان بخشی از برجام، موعد محدودیت‌های بین‌المللی برای خرید و فروش سلاح‌های متعارف – که در سال های 2006، 2007 و 2010 در اوج بحران برنامه هسته‌ای ایران اعمال شد – روز 18 اکتبر سال 2020 منقضی می‌شود.
روحانی در یک سخنرانی در ماه اوت گفت: «اگر برجام تا سال آینده باقی بماند، همه تحریم‌های تسلیحاتی ایران لغو می‌شود... یعنی ما خواهیم توانست سلاح بخریم و بفروشیم. ما آماده ایم که سال آینده هر سلاحی را که لازم داشته باشیم بخریم و مقدمات آن را هم فراهم کرده‌ایم».
افزون بر این، محدودیت سفر مقام‌های امنیتی ارشد ایران، از قبیل سرلشکر حسین سلامی، فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که از سوی سازمان ملل اعمال شده نیز، لغو خواهد شد.
ایالات متحده کاملا از این تاریخ‌ها آگاهی دارد. وزارت خارجه آمریکا بالای صفحه ایران در وبسایت خود، یک ساعت شمارش معکوس تا روز 18 اکتبر 2020 کار گذاشته است.
این وبسایت می‌گوید: «رژیم ایران آزاد خواهد بود که به هر کسی سلاح بفروشد، از جمله به دست‌نشاندگان تروریست‌ها. کشورهایی چون روسیه و چین خواهند توانست به رژیم ایران، تانک، موشک و تجهیزات پدافند هوایی بفروشند».
چند روز است که مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا، به همتایان بین‌المللی خود فشار می‌آورد تا تحریم‌ها را تمدید کنند.
او هفته گذشته در یک سخنرانی در سازمان ملل گفت: «برای ادامه فعالیت محدودسازی توان تهران برای تحکیم رژیم تروریستی‌اش، وقت تنگ است. جامعه بین‌المللی وقت زیادی ندارد تا ببیند چقدر طول می‌کشد تا ایران از قید و بند رها شود و آشوبی جدید به راه اندازد؛ جامعه جهانی باید به این فکر باشد که برای جلوگیری از این اتفاق چه باید بکند».
مقام‌های آمریکا هشدار می‌دهند که لغو محدودیت‌ها ممکن است آغازگر مسابقه تسلیحاتی تازه‌ای در خاورمیانه باشد و این منطقه و کل دنیا را بیشتر بی‌ثبات کند.
ولی کارشناسان می‌گویند روسیه و چین احتمالا از فروش پیشرفته‌ترین سلاح‌های خود به ایران اکراه خواهند داشت، زیرا از عواقب آن در منطقه و ناخشنودی متحدان دیگر خود در شبه جزیره عربستان بیم دارند. کاهش درآمد ایران در اثر تحریم‌های سنگین آمریکا نیز توان آن را برای خرید سلاح‌های متعارف محدود خواهد کرد.
با این همه لغو تحریم تسلیحاتی احتمالا نعمتی باد‌آورده و فرصتی برای تنفس به ایران خواهد داد و این کشور را قادر خواهد ساخت بدون پنهان‌کاری، قطعات و مهمات لازم برای سلاح‌های خود را بخرد و نیز صنایع نظامی خود را بهبود ببخشد تا کپی‌هایی از سلاح‌های روسیه، چین و کشورهای دیگر را بسازد.
امیر توماج، تحلیل‌گر مستقل امور ایران در واشنگتن گفت: «وضعی پیش خواهد آمد که ایران بتواند کاری را که به دلیل تحریم‌های شورای امنیت تا به حال غیرقانونی انجام می‌داد، قانونی انجام دهد. ایران به فکر مدرنیزه کردن گزینشی نیروهای نظامی‌اش خواهد بود».
حتی پیش از اعمال دوباره تحریم‌ها، ایران قادر به خرید سلاح‌های پیش‌رفته روسی یا چینی نبود. غرب هم هیچ سلاحی به ایران نمی‌فروخت.
اما تهران توانست برخی سامانه‌های ضروری را بخرد. ایران موشک ضدکشتی سی-802 را از چین خرید و کپی ساخت ایرانِ آن را به حزب الله لبنان داد تا در جنگ سال 2006 علیه کشتی‌های اسرائیلی به کار بگیرد. این موشک ممکن است در اختیار جنگجویان حوثی یمن هم که با نیروهای تحت حمایت عربستان سعودی می‌جنگند، باشد.
لغو تحریم‌های سازمان ملل علیه چهره‌های کلیدی ایران نیز میوه دیگر برجام است که ایران به آن چشم امید دارد. چهره‌های بحث‌انگیزی چون سرلشکر پاسدار قاسم سلیمانی که فرمانده نیروی خارجی سِری ایران است، می‌تواند به کشورهایی چون افغانستان، عراق یا لبنان سفر کند، بی آن‌که کشورهای میزبان مورد مجازات بین‌المللی قرار گیرند.
لغو محدودیت خرید و فروش سلاح‌های متعارف و لغو محدودیت سفر مقام‌های ایرانی، تنها با رای هر پنج عضو صاحب حق وتوی شورای امنیت قابل اجراست.
توماج گفت: «اگر شرایطی پیش بیاید که ایران کاملا از برجام خارج شود، شورای امنیت می‌تواند تحریم‌ها را تمدید کند».
با توجه به تحریکات مستمر آمریکا و متحدانش، از جمله حملات هوایی اسرائیل علیه هدف‌های ایرانی در سوریه و عراق، بسیاری از خود می‌پرسند که آیا ایران پاسخ خواهد داد یا نه. ولی ایران انگیزه نیرومندی برای حفظ مسیر سنجیده کنونی‌اش دارد؛ دست‌کم تا اکتبر سال آینده.
© The Independent
