به گفته کارل ساگان: «کهکشان در وجود ماست. ما از ستارگان ساخته شده‌ایم.» این تنها تکرار مکررات نیست – شواهد قاطعی در دست است که ثابت می‌کند عنصر کلسیم در استخوان‌هایمان، آهن در خونمان و مس در موهایمان در ستارگان سوزان ساخته شده است. مارگرت بِربیج، این را در سال ۱۹۵۷ در یک پژوهش ۱۰۰ صفحه‌ای ثابت کرد. تحقیقات او در کنار جفری بربیج، ویلیام فاولِر و فرد هُیل، برای همیشه تصور بشر را از خودش و جایگاهش در جهان هستی عوض کرد.
از پژوهش‌های پیشگامانه بربیج در مورد منشاء عناصر گذشته، او به کهکشان‌ها و اشیاء بسیار دوردست و درخشان کیهان یا «کوازارها» که سوراخ چاله‌های عظیم را در خود جای داده‌اند، سخت توجه دارد؛ به همین گونه، به نظریه کائناتی که برخلاف نظریه محبوب «انفجار بزرگ»، آرام و تدریجا به وجود آمده است. زندگی و کارهای بربیج، بر نسل‌های ستاره شناسان نفوذ داشته و حجم قابل توجهی از کشفیات برجا گذاشته است. او در زمانی به همه اینها دست یافت که اغلب راه فعالیت و تحقیق درعلوم بر زنان بسته بود.
بربیج اخیرا ۱۰۰ ساله شد. این فرصتی بزرگ برای تجلیل از این ستاره شناس درخشان توسط نسل‌های دانشمندانی است که یا شخصا یا از راه حرفه‌اشان تحت تاثیر او بوده‌اند.
یک قرن در علوم
النور مارگرت پیچی در دوازدهم اوت سال ۱۹۱۹ در ناحیه «دِیوِن پورت» در نزدیکی شهر منچستر متولد شد، اما کودکی‌اش را در لندن گذراند. او نخستین بار آسمان پر ستاره را در سن چهار سالگی در قایقی که او و مادرش را به فرانسه می‌برد، دید. علوم در خانواده معمول بود. پدر و مادرش، هردو، شیمیدان بودند و پدرش علاقه وافری به اختراع داشت.
جیمز جینز، ستاره شناس معروف از بستگانشان بود. هرچند هرگز یکدیگر را ندیدند، اما مارگرت کتاب‌های علوم او را برای کریسمس هدیه می‌گرفت و در دوازده سالگی خود را در آنها غرق کرد.
در طول جنگ جهانی دوم، مارگرت در دانشگاه «یونیورسیتی کالج» لندن در رشته نجوم مشغول به تحصیل شد. در آن‌جا با جفری بربیج آشنا و با او ازدواج کرد. و به این ترتیب، این زوج زندگی مشترکشان را در تحقیق علوم گذراندند.
مارگرت یک کلاس عملی را با تلسکوپ تدریس می‌کرد که تصادفا با آرتور سی کلارک ملاقات کرد. کلارک بعدها یکی از مشهورترین نویسندگان داستان‌های «ساینس فیکشن» و آینده نگر شد. کلارکِ جوان، دانشجویی علاقمند بود که می‌خواست «همه چیز را در مورد ستارگان و سفر درمیان کرات یاد بگیرد.» گفته می‌شود او چنان علاقه‌ای به تماشای ستارگان داشت که یک شب تقریبا یکی دیگر از دانشجویان را از پشت بام به پائین پرت کرد.
بربیج همواره اراده محکمی برای از میان برداشتن موانع داشت. دفتر مشاهدات او در سال ۱۹۴۴ نشان می‌دهد چگونه هر بار انفجار بمب تلسکوپ او را تکان می‌داده، او بار دیگر با دقت ستارگان را در زمینه دید آن قرار می‌داده است.
عشقش به ستاره شناسی به او این قدرت را می‌داد که چالش‌ها را از میان بردارد. دیدن مارپیچ کهکشان برای نخستین بار روی یک صفحه عکاسی، او را از خود بی‌خود کرد. مارگرت بربیج با یادآوری آن روزها می‌گوید:«إحساس می‌کردم تقریبا این یک گناه است که از ستاره شناسی آنقدر لذت ببرم حالا که شغلم و منبع درآمدم است.»
زنان الهام بخش در دنیای علوم
اما دنیا هنوز نسبت به زنان دانشمند نابغه بی‌رحم بود. بربیج برای نخستین بار زمانی با تبعیض جنسی روبرو شد که برای گرفتن یک بورس تحقیقاتی در رصدخانه کارنِگی در ایالات متحده تقاضا داد. مدیر رصدخانه در پاسخی صریح به او نوشت این فرصت‌ها تنها در اختیار مردها قرار می‌گیرد. کمی بعد نیز از رصد آسمان در رصدخانه «ماونت ویلسون» در کالیفرنیا منع شد.
بربیج مایوس نشد و طبق معمول هرجا با «مانعی برخورد» می‌کرد، «راهی برای دور زدن» آن می‌یافت. او با تظاهر به این که دستیار شوهرش، جف، است وارد رصدخانه ماونت ویلسون شد. و برای آن‌که بارداریش را پنهان کند، در روزهای گرم برای بالارفتن از کوه، ناچار بود اندامش را در یک کت پنهان کند.
بربیج اغلب از موقعیت حرفه‌ای برترش از طرف دیگر زنان در دنیای علوم صحبت می‌کرد. او در سال ۱۹۷۱ از پذیرش جایزه «آنی جامپ کَنُن» که به دستاوردهای زنان ستاره شناس اختصاص دارد، خودداری کرد. او گفت جوایزی که بر جنسیت استوار است، دستاوردهای آنها را در شرایطی منصفانه به رسمیت نمی‌شناسد. این عمل باعث ایجاد «کمیته موقعیت زنان در نجوم» شد که هدف آن ترغیب زنان به پیوستن به علم نجوم و تشویق کار آنها در این زمینه است.
امروز، دانشمندان با مشکلات بسیاری روبرو هستند، از مقابله با عدم تساوی که هنوز در حرفه‌اشان وجود دارد تا حل همه نوع بحران بشری. مارگرت بربیج نمونه‌ای درخشان از این است که چگونه کسی می‌تواند در دشوارترین مواقع به مهمترین اهداف دست یابد. او ضمن درنظر داشتن نیروهای مخرب در سال ۱۹۸۳، اذعان داشت که هنوز هم برای آینده امیدوار است.
«معتقدم ما توانایی پیش‌بینی و پیش دستی را داریم. دانشمندان تمام ملت‌ها در موقعیتی هستند که زندگی تمام انسان‌ها را بهبود دهند.
آندریا فانت استاد ارشد در انستیتوی پژوهشی فیزیک نجوم در دانشگاه جان مورز لیورپول است. این مقاله، نخست در نشریه «کانورسِیشِن» منتشر شده است.
این نوشته برگردان فارسی از مقالات منتشر شده دیگری است و منعکس کننده دیدگاه سردبیری روزنامه ایندیپندنت فارسی نمی باشد.
© The Independent
