از زمان برگزاری مذاکرات وین بین ایران و طرف‌های توافق هسته‌ای که در سال ۲۰۱۵ منعقد شد و شامل مذاکرات غیرمستقیم با ایالات متحده در مورد احیای برجام است، اظهارات مقامات ایرانی و غربی حاکی از خوش‌بینی آن‌ها در مورد رسیدن قریب‌الوقوع به تفاهمات مشترک بین همه طرف‌ها، به ویژه بین تهران و واشنگتن است. افزون براین‌که عباس عراقچی، سرپرست هیئت مذاکره کننده ایران، اغلب صحبت از نزدیک بودن توافق داشت.

با آن‌که ایالات متحده برخی از شروط مورد نظر برای توافق گسترده، مستحکم و جامع با ایران را نادیده گرفت، اما برخی از تحولاتی که اخیرا به وقوع پیوست نشان می‌دهد که تهران در حال حاضر تمایلی به تسریع روند مذاکرات ندارد و سعی می‌کند مانع رسیدن به توافق نهایی شود. اگر این پرسش مطرح شود که آیا ایران قصد پایبندی به شروط برجام را دارد؟، پاسخ بدون شک مثبت است، زیرا تهران برای بیرون رفت از بحران اقتصادی کنونی نیاز به همکاری مجدد با ایالات متحده در برخی از مسايل منطقه‌ای، لغو تحریم‌ها و بهره‌برداری از پیوستن به اقتصاد جهانی دارد.

با این حال، انتخاب رئیس جمهوری که به اصولگرایان تعلق دارد و نام وی در لیست تحریم‌ها قرار دارد، هیچ مانعی برای برجام ایجاد نکرد، به ویژه این‌که ابراهیم رئیسی بارها  بر بازگشت به توافق هسته‌ای تأکید کرده است. علاوه برآن‌که مجلس شورای اسلامی با تمدید توافق موقت با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای مدت یک ماه موافقت کرده و مقامات ایرانی در موارد متعددی اظهار داشتند که چند ماه پس از لغو تحریم‌های آمریکا تهران می‌تواند از فروش نفت بهره‌مند شود.

از سوی دیگر، واشنگتن خاطرنشان کرده است که در تعامل با ایران با هر رئيس جمهوری که بر سر قدرت باشد، مشکلی نخواهد داشت. همچنان، ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه ایالات متحده اعلام کرد که دور هفتم مذاکرات وین نیز برگزار خواهد شد.

با این حال، چرا این تصور مطرح است که ایران تمایل به ایجاد اخلال در روند مذاکرات دارد و سعی می‌کند دستاوردها و تحولات مثبتی که همه طرف‌های برجام در باره آن صحبت می‌کنند را با چالش روبه‌رو کند؟ چه چیزی باعث ظهور این تحول در سیاست ایران شده است؟

چند روز پیش، شماری از شبه نظامیان عراقی در پنج مورد پایگاه‌هایی که نیروهای آمریکایی در آن‌ها مستقر هستند را با استفاده از پهپاد و موشک هدف حمله قرار دادند. دو روز پیش، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعلام کرد که ایران گفته است که قصد دارد غنی‌سازی ۲۰ درصدی اورانیوم را برای تولید سوخت هسته‌ای برای یک رآکتور تحقیقاتی انجام دهد. البته این اقدام که نقض بیشتر تعهدات هسته‌ای ایران و سازش‌ناپذیری آن را نشان می‌دهد و بار روند مذاکرات وین همسویی ندارد، از سوی وزرای خارجه آلمان، فرانسه و بریتانیا به شدت محکوم شد. همچنان، سخنگوی وزارت امور خارجه آلمان نیز اخیراً اعلام کرد که تهران به این دلیل که قبل از شروع دور آخر گفت‌وگوهای وین نیاز به برخی رایزنی‌های داخلی دارد، خواستار متوقف شدن مذاکرات شده است.

از این‌رو، موضع‌گیری اخیر نشان دهنده تمایل تهران به توقف موقت مذاکرات پیش از شروع دور هفتم و آخرین مرحله از گفت‌وگوهای وین است که انتظار می‌رفت از اول ماه ژوئیه جاری آغاز شود. این در حالی است که همزمان با ادامه مذاکرات وین، تهران به شبه نظامیان چراغ سبز نشان داد تا پایگاه‌های که نیروهای آمریکایی در آن‌ها مستقر هستند را هدف حمله قرار دهند و با این اقدام پیام‌هایی مبنی بر این‌که ایران تا کنون در صحنه تحولات عراق نقش دارد را به واشنگتن منتقل کند.

بنابراین، ممکن است تظاهر تهران به سازش‌ناپذیری برای تحت فشار قرار دادن واشنگتن و سایر طرف‌های غربی باشد، به ویژه این‌که ایران خواستار تضمینی برای عدم خروج آمریکا از توافق هسته‌ای شده است. این موضوع با توجه به پویایی سیاست‌های داخلی ایالات متحده، مذاکرات وین را دچار چالش می‌کند، زیرا در این صورت، لازم است توافق‌نامه توسط کنگره آمریکا تصویب شود و برای تأیید به مجلس سنا که اکثریت اعضای آن را جمهوری‌خواهان تشکیل می‌دهند فرستاده شود.

از سوی دیگر، تشدید فشارهای تهران بر واشنگتن از هنگام ورود جو بایدن به کاخ سفید، ممکن است ناشی از خوش‌بینی ایران به این مسئله باشد که آمریکا سعی در ایجاد آرامش و پایان دادن به تنش‌ها در منطقه خلیج فارس دارد، فارغ از این‌که دستیابی به این هدف چه هزینه هنگفتی را در پی دارد، در نتیجه، واشنگتن در برابر سازش‌ناپذیری ایران احساس ناتوانی می‌کند، به ویژه این‌که نیروهای آمریکایی در حال خروج از افغانستان هستند. اکنون با توجه به سیاست پیچیده تهران در قبال پرونده‌های متعدد، دشوار است که بتوان تحرکات و موضع‌گیری‌های ایران را جدا از یکدیگر بررسی کرد.

یکی از گمانه‌زنی‌ها این است که تهران با اتخاذ موضع‌گیری اخیر از واشنگتن می‌خواهد اسرائيل را تحت فشار قرار دهد تا حملاتش علیه ایران را در داخل و خارج از کشور متوقف کند. البته تحولات اخیر را به هیچ صورتی نمی‌توان بی‌ارتباط با وضعیت داخلی ایران دانست. اما آن‌چه را همه می‌دانیم این است که ایران هرگز نیاز به رایزنی‌های داخلی در مورد توافق هسته‌ای ندارد، زیرا تصمیم‌گیری در این امر منحصر به رهبر جمهوری اسلامی و شورای امنیت ملی است که دست آن‌ها در تمام عرصه‌ها باز است. در واقع، دولت ایران سعی دارد با استفاده از نظریه سپر بلا، توجه شهروندان خشمگین نسبت به بحران قطعی برق را به سمت چالش‌های خارجی معطوف کند.

البته خشم شهروندان ایرانی تنها ناشی از بحران قطعی برق نیست، بلکه این خشم ملی سال‌هاست که در سراسر ایران موج می‌زند و کاهش شدید مشارکت مردم در انتخابات ریاست جمهوری اخیر و در یازدهمین دور انتخابات مجلس شورای اسلامی، پرده از این حقیقت برداشت.

به هرحال، تردیدی نیست که تهران خواستار احیای برجام است، اما باید در عین زمان این واقعیت را بپذیرد که به تعویق انداختن گفت‌وگوها برای رسیدن به توافق نهایی و تصمیم آمریکا برای کاهش تنش در خاورمیانه، پرونده احیای برجام با قدرت‌های بزرگ دیگری سر و کار دارد که نه تنها کلیه ابزار قوت را در دست دارند، بلکه از ابزار فشار و تحریم نیز می‌توانند استفاده کنند. در نتیجه، تهران با این سازش‌ناپذیری، همدردی طرف‌های دیگر برجام را در رویارویی با واشنگتن از دست خواهد داد.