ایام عید قربان برای بسیاری ساکنان کشورهای خاورمیانه و جهان عرب، ایام سفر است. بسیاری از مسلمانان در این ایام مهمترین سفر عمرشان را انجام می‌دهند که زیارت حج است. خیلی‌های دیگر اما از تعطیلات طولانی این عید که عرب‌ها آن را «عید الاضحی» می‌نامند، برای گردش و سفرهای تفریحی استفاده می‌کنند.
در تعطیلات عید قربان امسال که امروز در بیشتر کشورهای عربی به پایان می‌رسد، بسیاری از عرب‌ها مقصد جدیدی انتخاب کردند: ایران.
در پی خروج آمریکا از برجام و سیاست «فشار حداکثری» که واشنگتن علیه ایران اتخاذ کرده است، اقتصاد ایران وارد بحران کم‌سابقه‌‌ای شده است. مهمترین نمود این بحران را شاید بتوان سقوط ارزش پول ایرانی دانست. اما این سقوط از یک زاویه نتیجه مثبتی داشته است، و آن افزایش چشمگیر بازدیدکنندگان خارجی است. با توجه به ناآرامی‌های منطقه، تمایل به سفر به ایران در میان بسیاری از گردشگران، به‌خصوص اروپایی‌ها، کاهش یافته است. با این حال، تعداد کل سفرهای خارجی به ایران نشان‌گرافزایش چشمگیری است. آمار نشان می‌دهد که ایران در سال ۱۳۹۷ نزدیک به ۷ میلیون و ۸۰۰ هزار مسافر خارجی داشته است که نسبت به سال گذشته، ۵۲/۵ درصد بیشتر است.
دقت در آمار نشان می‌دهد که بیشتر این افزایش، به‌علت افزایش سفرهایی بوده است که کمتر از ۲۴ ساعت طول می‌کشند. این مسافران از کشورهای همسایه می‌آیند و با ارزهای قوی‌تر از تومانِ خود، در شهرهای مرزی خرید می‌کنند. البته خیلی‌ها هم برای سفرهای طولانی‌تر می‌آیند.
یک گردشگر بحرینی به «ایندپندنت فارسی» گفت: «ایران هم کالاهای عالی دارد و هم با پول ما قیمت این کالاها خیلی پایین است و همین است که ما و خانواده تعطیلات عید امسال را به شیراز رفتیم و پنج روز آن‌جا بودیم».
دولت ایران اما سخت در تلاش است تا کیفیت و کمیت سفرهای خارجی به ایران را افزایش دهد. از جمله اقدامات دولت حسن روحانی در این زمینه، لغو هزینه ویزا برای شهروندان عراقی و لغو ویزا برای شهروندان چین بوده است. دولت همچنین می‌خواهد روی سفرهای دریایی از شمال و جنوب به ایران سرمایه‌گذاری کند و با استفاده از پیشرفت‌های ایران در صنعت بهداشت، این کشور را به قطب گردشگری پزشکی بدل سازد. طبق آمار «شورای جهانی سفر و گردشگری» در لندن، صنعت گردشگری در سال ۲۰۱۷ بیش از ۳.۷ درصد تولید ناخالص داخلی ایران بود و انتظار می‌رود که این میزان تا دو برابر هم افزایش یابد. بیش از ۱ میلیون و ششصد هزار شهروند ایرانی در این صنعت به کار اشتغال دارند.
ایران با دویست دلار
در تعطیلات عید قربان امسال، تعداد بی‌سابقه‌ای از گردشگران از کردستان عراق به ایران سفر کردند. یکی از این مسافران به نام زیرک علی، در گفت‌وگو با خبرگزاری روداو اقلیم کردستان عراق می‌گوید: «تومان واحد پول ارزانی است. می‌توانیم با فقط دویست دلار به ایران و بخش شمالی آن سفر کنیم.» زیرک علی، مانند بسیاری از عراقی‌های دیگر، از مرز زمینی «حاجی عمران» وارد ایران شده است که تنها ۱۸۰ کیلومتر با اربیل، و کمتر از ۲۰ کیلومتر با شهر چومانِ عراق فاصله دارد.
مقامات مرزی اقلیم کردستان عراق می‌گویند، از سه‌شنبه تا شنبه گذشته نزدیک بیست هزار نفر از طریق همین مرز حاجی عمران به ایران رفته‌اند. تنها در روز جمعه ۵۳۰۰ نفر از این مرز وارد ایران شدند، که رقمی بی‌سابقه است. این مرز ۱۱ سال پیش افتتاح شد و بالاترین شمار ورودی که پیش از این داشته است، ۳۵۰۰ نفر در روز بوده است.
طبق آمار سال گذشته سازمان میراث فرهنگی در ایران، شهروندان عراق بالاترین سفرها را به ایران انجام داده‌اند. از میان کشورهای همسایه، شهروندان جمهوری آذربایجان، افغانستان، پاکستان و ترکیه نیز جزو بالاترین‌ها هستند. مثلا مرز بیله‌سوار در استان اردبیل اخیرا با افزایش چشمگیر مسافران مواجه بوده است که به گفته مقامات، دلیل آن سفر شهروندان جمهوری آذربایجان به مناطق شمال غربی ایران برای خرید کالا، مصارف پزشکی و دیدارهای خانوادگی است.
توریسم درمانی
میزان گردشگران سلامتی به ایران نیز افزایش داشته است و در چهار ماه اول سال جاری (۱۳۹۸) به ششصد هزار نفر رسیده است که افزایشی ۲۰ تا ۲۰ درصدی را نسبت به سال گذشته نشان می‌دهد. بسیاری از این گردشگران از کشورهای عربی هستند که ارزش برابری ارز رسمی‌شان نسبت به تومانِ ایرانی بسیار قوی‌تر شده است و می‌خواهند از خدمات پزشکان متخصص در ایران استفاده کنند.
ایران ۱۶۹ بیمارستان دارای مجوز پذیرش بیماران خارجی دارد که سال گذشته میزبان ۷۰ هزار بیمار خارجی بودند. ۹۰ درصد از این تعداد، اتباع کشورهای منطقه همچون عراق، کویت، عمان، بحرین و دیگر کشورهای حوزه خلیج فارس بوده‌اند. یکی از مقامات دانشگاه علوم پزشکی شیراز گفته است که بیشتر گردشگران سلامتی استان فارس، از کشورهای عربی همچون عمان، عراق و قطر می‌آیند، و البته مبدا بعضی از آن‌ها نیز کشورهای اروپایی همچون بریتانیا و سوئد است.
در میان کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس، عمان بهترین روابط را با ایران دارد. این کشور قراردادی با دانشگاه علوم پزشکی شیراز بسته است که طبق آن، کلینیک ویژه‌ای در شیراز احداث خواهد شد که ۵۰ درصد سرمایه آن‌را عمانی‌ها تامین می‌کنند. چنین بیمارستان‌‌هایی البته در سراسر ایران، از جمله در شهرهایی که خیلی‌ها گمان نمی‌برند، وجود دارند. برای مثال، می‌توان از بیمارستان حشمتیه سبزوار نام برد که سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌ای در این زمینه کرده است.
خبرگزاری «سومریه نیوز» عراق هم اخیرا گفته بود که در ماه گذشته (ژوئیه)۲۰ هزار عراقی برای درمان به ایران مراجعه کردهاند که حاکی از افزایش دو برابری نسبت به سال پیش است. جراحی‌های مرتبط با نازایی، درمان بیماری‌های کلیه، سرطان، مغز و اعصاب و زیبایی، از اهداف اصلی سفر عراقی‌ها بوده است. وزیران بهداشت عراق و ایران در اردیبهشت امسال پنج سند همکاری امضا کردهاند که یکی از آن‌ها مشخصا مربوط به توسعه گردشگری سلامت بین دو کشور بود. از دیگر توافق‌های مهم تهران و بغداد، تلاش برای استفاده از سازوکارهایی بوده است که بر مبنای آن، تجارت محلی با ارزهای محلی ممکن شود و نیازی به استفاده از دلار آمریکا نباشد.
بانک‌های مرکزی ایران و عراق شش ماه پیش به توافقی در این زمینه رسیدند که البته عملی شدن کامل آن موانع بسیاری دارد.
تلخیِ واقعیات
افزایش ورود گردشگران خارجی به ایران، از اهداف دیرین توسعه در ایران بوده است، اما رخ دادن آن به شیوه کنونی، قطعا با تلخی عمیقی نیز همراه است.
ایرانیان هر روز با گردشگران کشورهای عربی روبه‌رو هستند که پول‌شان چندین برابر پول ایرانی ارزش دارد، و این امر، یادآور سقوط قدرت توان اقتصادی مردم ایران است. این سقوط، خود را به طرق بسیار واضحی نشان می‌دهد. مثلا بسیاری از افغانستانی‌هایی که روزگاری برای کار به ایران آمده بودند، دارند کشور را ترک می‌کنند. از سوی دیگر، شهروندان ایرانی برای کاریابی به کشورهای همسایه، از جمله عراق می‌روند. خبرگزاری فرانسه ماه گذشته گزارشی در مورد کارگرانی از کردستان ایران منتشر کرده بود که برای یافتن شغل، عازم اقلیم کردستان عراق می‌شوند. کارگران روزمزد در عراق ۲۵ تا ۳۰ هزار دینار عراقی (۲۰ تا ۲۵ دلار) می‌گیرند که سه برابر ایران است.
در بازار ارزهای امروز، هر درهم امارات ۳۲۲۰ تومان، هر دینار کویت ۳۸۸۲۰ تومان، هر ریال عربستان ۳۱۵۳ تومان، هر ریال قطر ۳۲۴۸ تومان، و هر ریال عمان بیش از ۳۰ هزار تومان مبادله شدند. این رقم‌های ساده، یادآور قدرت اقتصادی کشورهای نفت‌خیز منطقه در مقابل ایران هستند؛ کشوری که در زمینه سرمایه انسانی و فرهنگی و آموزشی حرف‌های بسیاری برای گفتن دارد، اما در چنگال بحران اقتصادی عظیمی گرفتار شده است.
