منار علم و جهل، از جمله آثار تاریخی و باستانی افغانستان به شمار می‌رود که در دامنه‌ کوه شیر دروازه، منطقه ده مزنگ کابل و بر یک تپه کوچک ساخته شده است.

بلندی این منار تاریخی و افسانه‌ای افغانستان به هفت متر می‌رسد که با سنگ‌های مرمرین سفید و به شکل بسیار ظریفی ساخته شده است. بر فراز آن، کلمه «لا اله الا لله» و در قسمت پایانی‌اش نقشی از «محراب و منبر» است و در بدنه‌ آن اسامی سربازانی که برای دفاع از نظام امان‌الله خان در برابر شورشیان افغان به رهبری ملای لنگ، جنگیده‌اند و کشته شده‌اند حک شده است.

شهروندان این کشور و تاریخ‌نویسان در مورد ساخت «منار علم و جهل» دیدگاه‌ یکسانی دارند و می‌گویند در دوره‌ حکومت امان‌الله خان (۱۹۱۹ - ۱۹۲۹)، تعدادی از روحانیون افراطی به تحریک انگلیس به رهبری مردی به نام ملای لنگ، در برابر حکومت امان‌الله خان، شورش کردند و تلاش کردند تا نظام او را نابود سازند.

شورشیان افغان بر این باور بودند که دولت امان‌الله خان، یک نظام باطل و کفرآمیز است و امان‌الله خان، خود نیز کافر شده است و باید نظامش نابود و خودش نیز کشته شود. این اعتقاد شورشیان و مقاومت سربازان امان‌الله خان، برای حفظ نظام او، باعث جنگی شدید میان دو طرف شد. سرانجام امان‌الله خان، با وجود تلفات نظامی اما توانست مخالفانش را شکست بدهد.

پس از آنکه امان‌الله خان، مخالفان نظامش را نابود ساخت و شماری از سربانش را نیز در این راه از دست داد، منار را با نام «علم و جهل» در شهر کابل برای یادبود سربازانش بنا کرد و اسامی تمام سربازانی را که در برابر شورشیان به رهبری ملای لنگ، کشته شده‌ بودند در چهار طرف این منار حک کرد. هنوز هم با گذشت سالیان زیاد اسامی آنها به درستی خوانده می‌شود.

گفتنی است که این منار تاریخی افغانستان قدمتی بیش از یک قرن دارد و در جریان جنگ‌های چندین دهه‌ای در این کشور نسبت به سایر منارهای تاریخی کابل آسیب کمتری دیده و به سرعت بازسازی شده است.

روزانه به ویژه روزهای جمعه، شهروندان کابل برای دیدن این منار تاریخی و گرفتن عکس‌های یادگاری به آن مکان می‌روند و تفریح می‌کنند تا اثری که در تاریخ این کشور یا زبان بزرگانشان در رابطه با منار علم و جهل شنیده‌اند را از نزدیک بیبنند.

لعل‌محمد نیازی که همراه با خانواده‌اش به این مکان آمده، می‌گوید: «در مورد این منار می‌دانم و قصه‌هایش را بارها شنیده‌ام، اما این نخستین باری است که منار را از نزدیک می‌بینم و عکس یادگاری گرفتم. متاسفانه از گذشته تاکنون و تحت شعارهای مختلف خارجی‌ها، آستین بالا زده‌اند تا نظام‌هایی را که توانایی آبادی افغانستان را داشتند نابود کنند که از جمله نظام خوب امان‌الله خان بود که دین را وسیله‌ای کردند تا نابودش کنند.»   

الهام رامین که چند ماه گذشته از آلمان به افغانستان برگشته، می‌گوید: «در آلمان بودم که عکس‌های منار علم و جهل را دیدم و دلیل ساختش را نیز خواندم. حال که کابل هستم خواستم از نزدیک ببینمش و عکس بگیرم، چون این منار واقعا تاریخی، جالب و دیدنی است و آدم را وادار می‌سازد که در مورد آن بیشتر بخواند.»

با این همه شهروندان افغانستان به ویژه ساکنان کابل از نبود امنیت در کشورشان گله‌مند هستند و تاکید دارند که اگر افغانستان صاحب صلح و آرامش دایمی شود، افغان‌ها به ویژه نسل‌های جوان آن که بیشترشان تحصیلکرده هستند تلاش می‌کنند که بیشتر از مکان‌ها و منارهای تاریخی کشورشان که در هر استان وجود دارد دیدن کنند و در مورد آن آگاهی بیابند.

توریالی سمسور، از استان لغمان که برای مهمانی به کابل آمده است، می‌گوید: «متاسفانه باید بگویم که هیچ جای افغانستان امنیت و ثبات ندارد که آدم با آرامش و بدون ترس بتواند به آنجا برود. سرزمین ما یک کشور کوهستانی و پر از قصه‌هاست، اما چگونه آدم خود را به این زیبایی‌ها، شنیدن قصه‌ها و پندهای آموزنده برساند در حالی که هر لحظه فکر می‌کند که ممکن است بدون هیچ دلیلی کشته بشود.»

صدیق وفا که ساکن کابل است، می‌گوید: «افغانستان ما پر از مکان‌های تاریخی است. مکان‌هایی که همه تاریخ دارند و کلاس درس بزرگی برای آموختن هستند، اما جنگ همه را پنهان یا نابود کرده است. ۶۵ ساله هستم اما به جز خبر جنگ و کشتار در مورد افغانستان هیچ خبر خوش و امیدوارکننده‌ای شنیده نمی‌شود.»