انتخابات پارلمانی آينده عراق که پس از یک دوره تنش شدید در این کشور برگزار می‌شود، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و در سطح محلی، منطقه‌ای و بین‌المللی توجه بسیاری به آن معطوف می‌شود. این در حالی است که رقابت بر سر کرسی نخست وزیری، زودتر از زمانی که پیش‌بینی می‌شد، آغاز شده است، زیرا جریان‌های بزرگ سیاسی این موضوع را به عنوان یک شعار اصلی در تبلیغات خود قرار داده اند، همان‌گونه که جریان صدر به رهبری مقتدی صدر، روحانی شیعه این مسئله را مطرح کرده است.

با آن‌که جریان‌های سیاسی که شاخ نظامی ندارند تا به حال هیچ گزینه‌ای را در مورد نخست وزیر بعدی ارائه نداده اند، اما این موضوع نقطه اصلی آغاز ایجاد ائتلاف‌ها را شکل می‌دهد، در حالی‌که اطلاعات فاش شده نشان می‌دهد که گزینه انتخاب مجدد مصطفی‌الکاظمی به عنوان نخست وزیر بعدی مستثنی نیست، به ویژه این‌که شمار زیادی از احزاب و جناح‌های شیعه با این امر مخالفتی ندارند.

همچنان، به نظر می‌رسد تلاش‌های اخیر عراق برای میانجی‌گری بین محورهای مختلف در منطقه، باعث شده است علاقه و توجه به انتخابات عراق افزایش یابد.

تصمیم مصطفی‌الکاظمی برای عدم نامزدی در انتخابات آینده و کناره‌گیری حزب "مرحله" كه از حمایت وی برخوردار است، پرسش‌های بسیاری را در مورد اهداف این تصمیم مطرح کرده است، طوری‌که شماری از ناظران به این باورند که هدف از این اقدام هموار کردن مسیر برای طرح فراگیری است که شامل کشورهای بزرگ منطقه می‌شود تا زمینه انتصاب مجدد مصطفی‌الکاظمی را برای دور دوم نخست وزیری فراهم کند. در حالی‌که برخی دیگر از ناظران معتقدند که این تصمیم به دلیل فشار ائتلاف‌های "فتح" و "سائرون" و با هدف دور کردن احزاب جدید شیعه از رقابت در انتخابات و توانمندسازی جناح‌های غیر مسلح به تحمیل شروط آن‌ها در مرحله بعدی، اتخاذ شده است.

توجه و علاقه‌مندی عربی و منطقه‌ای به چگونگی ساختار قدرت در عراق پس از انتخابات آینده، به ویژه با توجه به اتخاذ سیاست درهای باز و تفاهمات دولت الکاظمی ، عملاً مشهود است. علاوه بر این‌که میانجی‌گری که نخست وزیر عراق برای نزدیک کردن تهران و ریاض انجام می‌دهد ممکن است منجر به حمایت اغلب طرف‌های منطقه برای گزینش مجدد مصطفی‌الکاظمی در سمت نخست وزیری عراق شود.

بسام القزوینی، کارشناس امور سیاسی به این باور است که "مصطفی‌الكاظمی توانست چشم‌انداز جدیدی را تحمیل کند که در نتیجه، عراق پس از آن‌که صحنه‌ای برای درگیری‌ها بود به میز مذاکره گفت‌وگو تبدیل شود و این همان عاملی است که به بغداد توانایی دیگری می‌بخشد، طوری‌که بغداد هم اکنون به عنوان محل ملاقات برای بسیاری از پایتخت‌هایی که دیدگاه‌های متعارضی دارند، تبدیل شده است." وی افزود که"نوع دخالت خارجی در انتخاب نخست وزیر بستگی به این دارد که چه طرفی سعی می‌کند این دیدگاه را حفظ کند و چه کسی به دنبال بازگشت به معادلات قبلی است."

در مورد میزان توانایی و تأثیر احزاب جدید در معادله قدرت آینده، القزوینی، گفت "احزابی‌که شعارهایی انقلابی سر می‌دهند، بنا به دلایل متعددی قادر به رقابت در انتخابات آینده نیستند، زیرا این احزاب علی‌رغم این‌که وارد انتخابات شده اند، رفتار انقلابی آن‌ها تغییر نکرده است." القزوینی در ادامه اظهار داشت که "تثبیت تجربه احزاب سنتی و داشتن پول سیاسی، در مقابل عدم نهایی سازی گزینه‌های جنبش‌های اعتراضی، باعث می‌شود قدرت بار دیگر در دست احزاب سیاسی حاکم قرار گیرد."

برگه‌های فشار و تبلیغات زودهنگام

هرچند در محافل سیاسی این صحبت مطرح است که جناح‌های شیعه با ایجاد ائتلاف‌های انتخاباتی در رقابت برای دستیابی به کرسی نخست وزیری هستند، اما ناظران معتقدند که این هیاهو یک برگه فشار برای تحمیل شروط و نحوه تقسیم قدرت در مرحله بعدی است.

در همین راستا، دیار الفیلی، کارشناس امور سیاسی معقتد است که "توازن سیاسی برای دستیابی به کرسی نخست وزیری بعدی را نمی‌توان پیش بینی کرد." وی افزود که دو طرف تأثیرگذار وارد صحنه قدرت سازی در مرحله بعدی شده اند، یکی جنبش اعتراضی که تا به حال نتوانسته است در مورد نزدیک‌ترین روند، موضع ثابتی اتخاذ کند و دوم نفوذ منطقه‌ای و بین‌المللی است که تأثیر آن به دنبال تلاش‌های دولت مصطفی‌الکاظمی به منظور میانجی‌گری میان ایران و عربستان سعودی، افزایش یافته است."

الفیلی در صحبتی که با ایندیپندنت عربی داشت، گفت که "میزان حمایت مردمی از جنبش اعتراضی، نمایانگر تمایز آن در انتخابات بعدی خواهد بود، زیرا جنبش اعتراضی توانست بسیاری از طرفداران نیروهای شیعه را به سمت حمایت از خود بکشاند، بنابراین، ادامه حمایت مردمی از جنبش اعتراضی، آن را قادر می‌سازد تا بر روند انتخاب نخست وزیر بعدی تا حد زیادی نقش ایفا کند."

بدین ترتیب، ممکن است نگرانی از تغییر وضعیت عمومی جامعه شیعه، عمده‌ترین انگیزه‌ای باشد که جناح‌های سیاسی را وادار به اتخاذ اقدامات زودهنگام و ایجاد تفاهم‌هایی برای دستیابی به کرسی نخست وزیری، حتی قبل از برگزاری انتخابات و اعلام نتایج آن، می‌کند.

در مورد شعار جریان صدر تحت عنوان"نخست وزیر از جریان صدر خواهد بود"، الفیلی گفت که این یک مانور انتخاباتی است که هدف از آن ایجاد انگیزه در رأی‌دهندگان وابسته به جریان صدر و همچنین برگه‌ای برای مذاکره با سایر گروه‌ها و ترمیم اختلافات قبلی است." وی خاطرنشان کرد که "آن‌چه در حال حاضر اتفاق می‌افتد، در چارچوب تفاهم و هماهنگی است و شکی نیست که  سرنوشت نهایی سمت نخست وزیری را نتایج انتخابات و میزان آرایی که احزاب مختلف به دست آورند، رقم خواهد زد."

سازش‌های احتمالی در سطح منطقه

به نظر می‌رسد که احزاب سیاسی به دلیل نگرانی‌هایی متعددی که از آینده دارند، ناگزیر شده اند تلاش‌های خود را برای سازش و تفاهم آغاز کنند، به ویژه این‌که بسیاری از جناح‌های سیاسی این نگرانی را دارند که میزان مشارکت مردم در انتخابات ممکن است آن‌چنان اندک و ناچیز باشد که باعث برانگیخته شدن خشم مردم شود.

در همین حال، هیثم الهیتی، استاد علوم سیاسی معتقد است که "ترسیم نقشه سیاسی پس از انتخابات عراق، این بار از سوی احزاب مطرح سیاسی که نقش بارزی در قدرت دارند به صورت کاملاً زودهنگام آغاز شده و تصمیم کناره‌گیری مصطفی‌الکاظمی از شرکت در انتخابات آینده، بخشی از این راهبرد است." وی در صحبتی که با ایندیپندنت عربی داشت، گفت که انگیزه اصلی سازش‌های کنونی در مورد کرسی نخست وزیری، ناشی از درک احزاب سیاسی نسبت به کاهش میزان مشارکت مردم در انتخابات آینده است." هیثم الهیتی خاطرنشان کرد که "کاهش مشارکت در انتخابات، از اعتماد مردم به روند انتخابات می‌کاهد، به همین دلیل، احزاب سیاسی سعی می‌کنند با توافق زودهنگام در مورد ساختار قدرت در مرحله بعدی، از هرگونه چالشی پیش‌گیری کنند." وی انتصاب مجدد مصطفی‌الکاظمی را برای دوره بعدی بعید نمی‌داند، به ویژه این‌که الکاظمی روابط خوبی با جریان صدر دارد. الهیثم همچنان به این باور است که گزینه دیگر، احتمال انتصاب حیدر العبادی در سمت نخست وزیری است، زیرا ممکن است رسیدن مصطفی‌الکاظمی به قدرت، مقدمه‌ای برای بازگشت حیدر العبادی به سمت نخست وزیری عراق باشد.

توافق واشنگتن و تهران

از سوی دیگر، به نظر می‌رسد که مسئله از سرگیری گفت‌وگو میان واشنگتن و تهران که در سال ۲۰۱۸، کنار گذاشته بود و منجر به تحمیل دیدگاه تهران در تعیین عادل عبدالمهدی شد، بار دیگر به صحنه بازگشته است. در پیوند به این موضوع، احسان الشمری، رئیس مرکز اندیشه سیاسی اظهار داشت که "انتخابات پیش‌رو با بازگشت گفت‌وگو و توافق میان واشنگتن و تهران همراه است، در حالی‌که در انتخابات سال ۲۰۱۸، خبری از سازش و گفت‌وگو در میان نبود، بنابراین، از سرگیری گفت‌وگوها میان دو جانب می‌تواند در نتایج انتخابات و انتخاب نخست وزیر بعدی نقش چشمگیری ایفا کند."

وی در صحبتی که با ایندیپندنت عربی داشت، گفت که انتخاب نخست وزیر بعدی با دو احتمال روبه‌رو است. مورد اول، برگزاری انتخابات عادلانه و شفاف با مشرکت گسترده مردمی است که باعث می‌شود جناح‌های جدید در روند انتخاب نخست وزیر بعدی نقش پر رنگی داشته باشند. اما مورد دوم، اصلاح مجدد همان سناریوی قبلی است که انتخابات را تحت تأثیر تقلب، نفوذ و پول سیاسی و سلاح قرار می‌دهد و در نتیجه، گزینش نخست وزیر و سایر مقامات بلندپایه دولتی در سایه فشارهای سیاسی و فرقه‌ای انجام خواهد شد.

به گفته الشمری، مطرح كردن شعار نخست وزیری به عنوان یک خواسته انتخاباتی "انگیزه‌ای برای سوق دادن توده‌های وابسته به جریان‌های سیاسی به رأی دادن در انتخابات است، اما این واقعیت را همه می‌دانند که دستیابی به سمت نخست وزیری، نیاز به اکثریت پارلمانی دارد و بدون مشارکت احزاب و ائتلاف‌ها، هیچ جریان سیاسی به تنهایی نمی‌تواند سمت نخست وزیری را در انحصار خود قرار دهد."