حسن روحانی در کوران گرانی و صف‌های طولانی خرید مرغ و گوشت قرمز در ایران، این پیشنهاد را مطرح کرد که مصرف آبزیان در رژیم غذایی مردم جایگزین مصرف گوشت و مرغ شود.

ولی روحانی به این نکته توجه نداشت که با توجه به قیمت انواع آبزیان، درآمد بخش بزرگی از جامعه کفاف این تغییر رژیم غذایی را نمی‌دهد. مهمتر اینکه محدودیت ذخایر آبزیان ایران و مشکلاتی که گریبان شیلات کشور را گرفته نیز تحقق چنین موضوعی را ناممکن ساخته و این مساله‌ای نیست که رئیس‌جمهور کشور متوجه آن نباشد.

منابع آبزیان برای ایران در دریاچه خزر، خلیج فارس و دریای عمان، به دلیل بهره‌برداری بیشتر از ظرفیت اکولوژِیک، آلودگی‌های زیست‌محیطی و نفتی و صید ترال در سال‌های اخیر، تحت فشار شدید قرار دارند و به گفته کارشناسان محیط زیست، امکان افزایش سهم صید ایران از آنها منتفی است.

صنعت پرورش ماهی هم در ایران، آلاینده برای محیط‌زیست، ناسازگار با طبیعت کم‌آب کشور و پرهزینه و کم‌بازده است. این موضوع را کارشناسان خبره شیلات و متخصصان محیط زیست ایران تأیید کرده‌اند.

هفت کیلو صید غیرمجاز، نخستین دستاورد حسن روحانی

تنها یک روز پس از گفته‌های حسن روحانی در مورد تلاش برای تغییر رژیم غذایی و جایگزینی تغذیه از آبزیان، خبر توقیف محموله صید غیرمجاز هفت کیلو ماهی باربوس در فصل ممنوعیت صید این گونه خبرساز شد.

صیاد این محموله در جلسه دادگاه گفت که برای معیشت خانواده خود و بنا به گفته‌های رئیس‌جمهور در خصوص استفاده آبزیان به‌جای گوشت قرمز و مرغ، اقدام به صید ماهی کرده است. قاضی شعبه رسیدگی کننده در دادگاه خرمشهر نیز با استناد به همین موضوع رأی برائت، رفع توقیف ماهی و تور صیادی این شخص را صادر کرد، که بسیار خبرساز شد.

همزمان در بندر ماهشهر نیز صیادان نسبت به ممنوعیت صید اعتراض کردند، موضوعی که در ظاهر پس از صحبت رئیس‌جمهور سازماندهی شد، در صورتی که در این زمان از سال، از لحاظ قانونی به دلیل آغاز فصل تخم‌ریزی بعضی آبزیان، چنین ممنوعیت‌هایی معمول است.

التهاب‌های چند ماه گذشته در بازار مرغ و گوشت به عنوان اصلی‌ترین منبع پروتئین غذایی مورد مصرف مردم در ایران، به غیر از سیاسی شدن و گره خوردن به مساله برجام و تحریم‌های آمریکا و ارتباط با بازداشت چهره اصلی مافیای نهاده‌های دامی کشور در مازندران که پیش از این ادعا کرده بود محدود شدن کسب‌وکارش، نظم این بازار را با مخاطره مواجه خواهد کرد، مشکلاتی را در دوره تورم بی‌سابقه و همه‌گیری کرونا برای مردم ایجاد کرد که به نظر می‌آید رئیس‌جمهور ایران به جای روشنگری در خصوص آن، ترجیح داده است مشابه موضوع گران شدن بنزین، با دادن آدرس غلط و طرح پیشنهادهای عجیب آن را حل‌وفصل کند.

حسن روحانی روز دوم اردیبهشت گفت: «اگر بتوانیم میگو و ماهی را به قیمت و اندازه مناسب در اختیار مردم قرار دهیم تا عادت مردم از گوشت قرمز و مرغ به سمت آبزیان حرکت کند، تحول بزرگی است.»

 البته این موضوع تحول بزرگی خواهد بود، به‌شرط آنکه مدیریت کشور در خصوص تنظیم تولید و بازار مصرف، دچار مشکلات فعلی نمی‌بود و دست‌کم رئیس‌جمهور پیش از طرح نظر خود، نظر متخصصان شیلات ایران را می‌گرفت.

مصرف اسکلت مرغ، استخوان و آشغال‌گوشت در ایران

پس از سخنان رئیس‌جمهور رسانه‌های داخلی در ایران با مقایسه قیمت انواع آبزیان به نسبت مرغ و گوشت و درآمد عموم مردم در کشور به این نکته اشاره کردند که در شرایط فعلی و باتوجه به اینکه درآمد مردم آنها را به سمت مصرف اسکلت مرغ، استخوان و آشغال‌گوشت برده، چطور توانایی خرید ماهی و میگو را دارند؟

همچنین با توجه به آنچه حسن روحانی گفته، شاید سوال بزرگ این باشد که واقعا منابع آبزی در دسترس ایرانیان به چه میزان است و صنعت صیادی در این کشور چه اندازه به منابع لازم برای تحقق نظر روحانی دسترسی دارند؟

ناصر کرمی، اقلیم‌شناس و استاد دانشگاه برگن نروژ، می‌گوید: «صحبت‌های حسن روحانی تنها یک حرف است و پشت آن سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی مدون و مشخصی نیست.»

به گفته او نظر رئیس‌جمهور ایران بیشتر سخنی حکیمانه است با این مضمون که «خوب است برویم به سمت استفاده از آبزیان»، ولی این گفته‌ها نه پشتوانه اقتصادی دارد و نه یک طرح و برنامه جدی و نه اینکه در حال حاضر با توجه به شرایط زیست‌محیط و منابع آبزیان کشور توجیه آن وجود دارد.

منابع آبزیان در دسترس ایران از دریای خزر گرفته تا منابع آبزی داخلی از جمله رودخانه‌ها، دریاچه‌های داخلی، خلیج‌فارس و دریای عمان همگی زیر فشار شدید قرار دارند و به گفته ناصر کرمی، اقلیم‌شناس، به نظر نمی‌رسد که بتوان بهره‌برداری بیشتری از آنها کرد.

بر اساس ماده یک قانون حفاظت و بهره‌برداری از منابع آبزی جمهوری اسلامی ایران، منابع آبزی آب‌های تحت حاکمیت و صلاحیت جمهوری اسلامی ایران ثروت ملی کشور محسوب می‌شوند و حفظ و حراست آن از وظایف دولت جمهوری اسلامی ایران است.

«مدیریت حفاظت و بهره‌برداری» این منابع در راستای تامین منافع ملی کشور بر اساس این قانون و مقررات اجرایی آن اعمال می‌شود. مدیریت حفاظت و بهره‌برداری از منابع آبزی در ایران به دلیل انواع تهدیدهای محیط زیستی که در سال‌های اخیر دامن کشور را گرفته از حساس‌ترین مسئولیت‌های دولت‌ها در ایران است. نگرانی‌ها بابت کاهش ذخایر دریایی و همچنین آیش و پایش آن سبب شد سازمان شیلات ایران صید برخی گونه‌های ماهی را به مدت دو سال محدود کند.

البته شرایط منابع آبی ایران برای بهره‌برداری با یکدیگر متفاوت است.

ناصر کرمی با اشاره به اینکه صید و بهره‌برداری از خزر منتفی است، به ایندیپندنت فارسی می‌گوید: «ما در ایران چهار دسته منابع آبی برای رفتن به سمت منابع غذایی آبزی و مصرف آبزیان داریم که یکی خزر در شمال ایران است. دیگری محیط‌های داخلی آبی مثل رودخانه‌ها و دریاچه‌ها هستند و دیگری خلیج‌فارس و دریای عمان است. بخش دیگر هم سرمایه‌گذاری‌هایی است که روی پرورش ماهی صورت می‌گیرد.»

به گفته این اقلیم‌شناس، خزر یک منبع تحت استرس شدید است. دریاچه خزر نیازمند آیش‌گذاری و کاهش بهره‌برداری است، نه افزایش بهره‌برداری. ما در خزر بیشتر از این نمی‌توانیم صید داشته باشیم که بگوییم مردم از استفاده گوشت قرمز به سمت مصرف گوشت سفید بروند و یکی از منابع آن هم خزر باشد. هم‌اکنون نیز به خزر فشار بیشتر از ظرفیت اکولوژیکش وارد شده است.

اما این تنها خزر نیست که تحت استرس است، شرایط منابع داخلی یعنی رودخانه و دریاچه‌های داخل ایران نیز مشابه خزر است و آنها هم به شدت زیر ‌فشارند. صیدهای غیرمجاز و مخرب که در بعضی موارد با دینامیت یا سم‌ریزی انجام شده، فشار شدیدی بر آنها وارد آورده است.

سالانه حدود ۱۳هزار تن ماهی و آبزیان دریایی گرمابی و سردابی تنها از منابع آبی داخلی خوزستان صید می‌شوند. بنا به آمار رسمی سازمان شیلات، در ۹ ماه اول سال گذشته ۵۰۲ هزار تن انواع آبزیان در آب‌های شمال و جنوب کشور صید شده‌اند.

مساله دیگر در خصوص ناممکن بودن اجرای فرمان رئیس‌جمهور برای تغییر تغذیه ایرانیان از گوشت قرمز و مرغ به آبزیان این است که ایران با وجود دسترسی به دریای عمان و اقیانوس هند، هیچ‌گاه اقدام به صید صنعتی نکرده و همواره به صید سنتی خود قناعت کرده است.

هرچند در حال حاضر در خلیج‌فارس صید قابل‌توجهی انجام می‌شود، ولی اینکه چرا ایران تاکنون اقدام به صیادی صنعتی نکرده است، به این واقعیت بازمی‌گردد که مردم ایران مردم خشکی‌اند و ملت دریانوردی نیستند. در هیچ دوره‌ای از تاریخ هم دریانوردان خبره‌ای نبوده‌اند و ناوگان‌های دریایی بزرگ نداشته‌اند. در ایران اقتصاد شهرهای کنار دریا هم از خشکی است و نه دریا.

شاید بهتر بود حسن روحانی با توجه به اهمیت «بهره‌برداری پایدار اقتصادی» از منابع کشور، پیشنهاد مقابله با مدیریت رانتی، افزایش حمایت‌های غذایی از مردم و حل مشکل میدان‌های موازی سیاسی در کشور را می‌داد، تا مانند موضوع افزایش قیمت بنزین، در پاسخ به مردم ناچار نشود چنین شوخی‌های تلخی را به عنوان پیشنهاد معیشتی مطرح کند.