تحریم صادرات نفت ایران با هدف به صفر رساندن صادرات نفت ایران نه تنها باعث کاهش تولید و صادرات نفت ایران شد بلکه این فرصت را برای رقیبان ایران در بازار نفت فراهم کرد تا بخشی از سهم ایران را در بازار جهانی نفت بخود اختصاص دهند. عدم تمدید معافیت نفتی برای مشتریان عمده نفتی ایران شرایط را برای صادرات نفت ایران در بازار رسمی سخت‌تر نمود. در این بین ایران توانست با فروش نفت در بازار خاکستری بخشی از سهم خویش را در بازار نفت بویژه شرق آسیا حفظ کند.
واردات نفت چین از ایران
پس از برجام و در سال ۲۰۱۷ چین بطور متوسط روزانه ۷۸۰ هزار بشکه نفت از ایران وارد می کرد. با خروج آمریکا از برجام این میزان در برخی از ماه‌های سال قبل به کمتر از ۲۵۰ هزار بشکه در روز رسید. در ماه‌های اخیر و هم‌زمان با اعمال تعرفه‌های جدید آمریکا علیه محصولات چینی توسط دولت ترامپ فرصت مناسبی برای افزایش صادرات نفت ایران به چین فراهم شده است. هم‌زمان با کاهش صادرات نفت ایران به چین صادارت نفت خام آمریکا و عربستان به این کشور افزایش یافته است.
تلاش چین برای بهره گیری از یوان در مبادلات تجاری با سایر کشورها نیز این امکان را برای ایران فراهم کرده است تا صادرات نفت به چین از طریق بازار خاکستری را ادامه دهد. چین با هدف کاهش وابستگی به دلار در مبادلات نفتی و کاهش تاثیر دلار آمریکا در بازار انرژی از سال قبل اقدام به پرداخت یوان به عربستان در قبال واردات نفت کرده است. روسیه و چین هم درصدد افزایش سهم ارز رایج دو کشور در مبادلات تجاری هستند چین بخشی از پول نفت وارداتی از روسیه را به یوان پرداخت می‌کند.
جنگ تجاری چین و آمریکا
حجم تجاری چین و آمریکا در سال گذشته ۷۳۷ میلیارد دلار بوده است، که از این میزان سهم صادرات چین به آمریکا در حدود ۵۵۷ میلیارد دلار و در این مدت میزان صادرات آمریکا به چین ۱۷۹ میلیارد دلار بوده است. مقایسه این آمار نشان می‌دهد که صادرات چین به آمریکا تقریبا ۲.۵ برابر واردات این کشور از آمریکا بوده است. چین بزرگترین شریک تجاری آمریکاست. در سال گذشته این کشور سومین وارد کننده کالا و خدمات از آمریکا بوده است. در این بین آمریکا بزرگترین وارد کننده محصولات چینی بوده است.
میزان کسر تراز تجاری آمریکا با چین در سال گذشته نسبت به سال ۲۰۱۷ بیش از ۱۱.۶ درصد افزایش یافته است و این در تضاد با شعارهای انتخاباتی ترامپ است. افزایش صادرات چین به آمریکا دغدغه دولت ترامپ بوده است و ترامپ از هر روشی برای جبران کسری تجاری خود با چین استفاده می کند. افزایش تعرفه‌ها یکی از اقداماتی است که دولت ترامپ امیدوار است با بکارگیری آن، هم بتواند بخشی از تراز تجاری آمریکا با چین را جبران کند و هم بتواند بر رشد اقتصادی این کشور تاثیرگذار باشد.
هفته قبل و بدنبال اعلام تصمیم ترامپ برای وضع ۱۰ درصد تعرفه بر ۳۰۰ میلیارد دلار واردات کالا از چین، این کشور نیز از شرکت‌های دولتی خواست تا واردات محصولات کشاورزی از آمریکا را متوقف کند. آمریکا در سال گذشته بیش از ۴.۹ میلیارد دلار محصولات کشاورزی از چین وارد کرد. آمریکا سومین مشتری عمده محصولات کشاورزی چین محسوب می‌شود. ترامپ هم‌چنین تهدید کرد که اگر رییس جمهور چین به سرعت توافق تجاری را منعقد نکند امکان افزایش دوباره تعرفه‌ها وجود خواهد داشت.
با توجه به تحریم صادرات نفت ایران انتظار می رفت قیمت نفت افزایش پیدا کند اما باز هم با عدم تمدید معافیت نفتی برای مشتریان عمده نفتی ایران قیمت نفت افزایش نیافت. کند شدن رشد اقتصاد جهانی در ماه‌های اخیر تقاضا برای نفت را کاهش داد و به تبع آن قیمت کاهش پیدا کرد. هفته قبل سایت تحلیلی اویل پرایس طی مقاله‌ای به تداوم واردات نفت چین از ایران به‌رغم تحریم آمریکا اشاره کرد و از امکان کاهش قیمت نفت در ماه‌های آتی خبر داد. در این مقاله به این نکته اشاره شد که اگر چین بخواهد میزان واردات نفت از ایران را به‌رغم تحریم آمریکا افزایش دهد قیمت نفت به رقم ۲۰ تا ۳۰ دلار در بشکه سقوط خواهد کرد.
کارشناسان معتقدند که واکنش چین نسبت به اعمال تعرفه‌های اخیر آمریکا افزایش واردات نفت از ایران خواهد بود. مریل لینچ کارشناس برجسته انرژی در گفتگو با تلویزیون سی ان بی سی با اشاره به تاثیر جنگ تجاری آمریکا و چین بر بازار جهانی نفت گفت برای سال آینده قیمت نفت بطور متوسط ۶۰ دلار پیش بینی شده است اما اگر چین بخواهد واردات نفت از ایران را ادامه دهد و یا واردات نفت از ایران را افزایش دهد قیمت نفت کاهش شدیدی را شاهد خواهد بود.
در حال حاضر چین وارد کننده نفت خام آمریکاست. آمریکا از صادرات انرژی برای جبران کسری تراز تجاری با طرف‌های تجاری خویش استفاده می‌کند. آمریکا درصدد افزایش صادرات نفت خام و ال ان جی به چین است. احتمال اینکه نفت خام آمریکا شامل تعرفه‌های جدید دولت چین شود کم است. اگر رشد اقتصادی چین که در ۲۸ سال اخیر به کمترین میزان خود رسیده است، روند صعودی را طی می‌کرد با توجه به تحریم نفت ایران احتمال افزایش بیشتر واردات نفت خام آمریکا وجود می داشت. اما پس از خروج آمریکا از برجام و بدنبال تداوم اختلافات تجاری چین و آمریکا پالایشگاه‌های چین نتوانستند قراردادهای بلند مدت برای واردات نفت خام آمریکا منعقد کنند.
با توجه به سرمایه‌گذاری عربستان در زیرساختار انرژی چین و تلاش همه کشورهای عمده تولید کننده انرژی برای افزایش سهم خویش در بازار شرق آسیا، بویژه چین، می‌توان گفت که نقش بازار آسیا بویژه شرق آسیا در معادلات آینده انرژی در حال افزایش است. دینامیک‌های این منطقه در افزایش و یا کاهش قیمت محصولات انرژی موثر خواهد بود.
آمریکا به هر طریقی در صدد کاهش تراز تجاری با چین است ولی مقایسه آمار کسر تراز تجاری در سال‌های قبل نشان می‌دهد که فعلا در این مورد نتوانسته به هدف خویش دست یابد. چین از کنترل منابع انرژی و مسیرهای ترانزیت انرژی توسط آمریکا خشنود نیست. از نظر دولتمردان چینی کنترل منابع و مسیرهای تزانزیت انرژی توسط آمریکا می‌تواند در آینده به‌عنوان حربه‌ای برای کنترل رشد اقتصادی چین بکار برده شود و به این جهت این کشور برای پیوستن به ائتلاف آمریکا برای تامین امنیت در خلیج فارس و تنگه هرمز چراغ سبز نشان داده است.
مشکل اصلی ایران برای افزایش صادرات نفت و یا تبدیل شدن به بازیگر فعال در بازار جهانی انرژی مشخص نبودن جایگاه صادرات انرژی در سیاست خارجی و فعال نبودن دیپلماسی انرژی است. بکارگیری سیاست خارجی تنش زدا برای جذب تکنولوژی و سرمایه خارجی در کنار کاهش مصرف داخلی نیز جز مواردی است که باید مورد توجه قرار گیرد. وجود فرصت‌های محدود برای صادرات نفت به کشوری مانند چین نمی‌تواند امتیازی برای ایران محسوب شود. فروش نفت در بازار خاکستری مشکلات خاص خویش را دارد قیمت نفت فروخته شده نحوه دریافت پول نفت فروخته شده در این بازار نیز مشخص نیست.
