تا مارس ۲۰۲۰، حس بویایی‌ام بسیار قوی بود. شامه‌ام هر بویی را حس می‌کرد: از جورابی که زیر تخت افتاده بود تا بوی سیب‌زمینی سرخ‌کرده فروشگاه گوشه خیابان و همبرگری که کسی هفت واگن آن‌‌طرف‌تر در قطار در حال خوردنش بود؛ مثل خوک‌هایی که برای یافتن قارچ تربیت می‌شوند، رستوران‌های فست‌فود را بو می‌کشیدم و می‌یافتم. 

اما ۱۶ مارس، در پی ابتلا به کووید-۱۹، بویایی‌ام را به‌کلی از دست دادم. هرچند دولت عارضه از دست دادن حس بویایی (آنوسمی) را تا اواخر ماه مه به فهرست علائم کووید-۱۹ اضافه نکرد (از دست دادن شامه سومین عارضه‌ای بود که پس از تب و سرفه به علائم رسمی کووید-۱۹ اضافه شد)، اما بسیاری از مبتلایان به کرونا آن را در سه ماهه نخست سال ۲۰۲۰ به پزشکان و نهادهای خیریه مرتبط با اختلال‌های حس بویایی اطلاع دادند و در رسانه‌های اجتماعی منعکس کردند.  

پروفسور کارل فیلپات، رئیس بخش پزشکی و پژوهش و عضو هیئت امنای نهاد خیریه «فیفث سِنس» (حس پنجم) بریتانیا برای نارسایی‌های بویایی، معتقد است ۶۰ درصد مبتلایان به کووید-۱۹ در سراسر جهان یا حس بویایی‌شان را از دست می‌دهند یا به عوارض گوناگون مرتبط با آن دچار می‌شوند.  

حس بویایی من ۱۰ هفته پس از ابتلا به کووید-۱۹ به‌تدریج بازگشت اما ۱۲ ماه طول کشید تا به این نتیجه برسم که شامه‌ام دیگر هرگز مثل گذشته نخواهد شد.

قهوه تازه‌دم برایم بوی کود تازه می‌دهد.

بعضی رایحه‌های موردعلاقه‌ام از جمله عطر تام فورد، سیر سرخ‌شده در کره و روغن آرامبخش اوکالیپتوس حالا دیگر حالم را به هم می‌زند.

در گذشته، پیش از عصر همه‌گیری کووید-۱۹، به پیاز خام علاقه فراوانی داشتم و آن را به سالاد، ساندویچ و سوسیس و لوبیای سفید اضافه می‌کردم اما این روزها، خفیف‌ترین رایحه پیاز تنم را به لرزه می‌اندازد.

بیشتر صبح‌ها، قهوه تازه‌دم به‌شدت بوی کود تازه می‌دهد. استشمام بوی ترشی «برنستون» در روزهای کریسمس مثل تیری بود که داخل مجرای بینی‌ام شلیک می‌شد، انگار این رایحه بافت داخل بینی‌ام را می‌سوزاند.

ظاهرا این تغییر حس بویایی در مبتلایان به کووید-۱۹ عارضه‌ای معمول است. این عارضه، که در طب موسوم به «پاروسمی» یا اختلال در بویایی است، اغلب با عفونت‌های ویروسی همراه می‌شود و نشانه روند بهبود بیمار است.

پروفسور کارل فیلپات به ایندیپندنت می‌گوید: «بیمار از مرحله از دست دادن کامل حس بویایی به مرحله‌ای وارد می‌شود که می‌تواند بار دیگر یک یا دو رایحه را استشمام کند اما بیشتر رایحه‌هایی که در جهان پیرامون ما وجود دارند ترکیبی از ملکول‌ها است که آن‌ها را از طریق الگوهایشان تشخیص می‌دهیم. اگر فقط چند گیرنده بویایی کار کنند، در آن صورت ما در عارضه‌ای موسوم به «فَنتوسمی»، بوهایی استشمام می‌کنیم که در واقع وجود ندارند (نظام درمانی عمومی بریتانیا نمونه‌های آن را بوی دود و نان سوخته توصیف کرده است). این مساله در اشخاصی که حس بویایی‌شان را به‌کلی از دست داده‌اند و بخش خاطرات مغزشان در تلاش برای احیای سیگنال‌هاست، عارضه‌ای معمول به شمار می‌رود.»

فیلپات می‌گوید فنتوسمی تا‌حدی شبیه درد عضو قطع شده است، مثل درد در پایی که دیگر وجود ندارد.

حدود یک ماه پیش، پشت میز آشپزخانه‌ در حال کار بودم که ناگهان رایحه فراموش‌شده کودکستانم را استشمام کردم. بوی قدیمی کفپوش چوبی جلاخورده و خمیربازی به‌ناگاه و بی‌مقدمه بینی‌ام را پر کرد؛ ترکیبی بود از رایحه‌هایی که هرگز تصور نمی‌کردم به خاطر بیاورم، اما بلافاصله مرا به سال ۱۹۹۲ برد.

کمی پس از آن، در حمام بودم که بوی دلپذیر شکلات‌های تخم‌مرغی «کَدبِری» را استشمام کردم. این اتفاق هفته‌ها پیش از آن بود که صدها شکلات تخم‌مرغی را در تعطیلات عید پاک ببلعم. شاید علتش این بود که به شکلات فکر می‌کردم. این نظریه وجود دارد که احساس یا تصویر چیزی، خاطره رایحه‌اش را در ذهن تداعی می‌کند. 

مشخص نیست این عارضه چقدر طول می‌کشد و آیا حس شامه احیا می‌شود یا خیر. عوارض بلندمدت کووید-۱۹ در بدن انسان هنوز مشخص نشده است اما یک درمان برایش وجود دارد که متخصصان آن را توصیه می‌کنند.

فردا با چهار شیشه عطر و محض احتیاط، یک کیسه مخصوص استفراغ، برای آموزش بویایی آماده می‌شوم. 

تعلیم بویایی، که در دهه‌های اخیر برای بهبود اختلال‌های بویایی ایجاد شده، به این ترتیب است که گیرنده‌ بویایی را به‌طور مکرر در معرض مجموعه‌ای از بوهای اصلی قرار دهیم تا رابطه بین بینی و مغز بار دیگر احیا شود.

فیلپات می گوید: «(تعلیم بویایی) قدری شبیه همان کاری است که سازندگان عطر در مرحله نخست تعلیم بویایی و شناسایی رایحه‌هایی که با آن سرو‌کار دارند، انجام می‌دهند. در صورت از دست دادن شامه، این آموزش می‌تواند راه‌های بویایی و ارتباط‌هایی را که پیش‌تر داشته‌اید باز کند.»

کارشناسان توصیه می‌کنند این آموزش را با بوییدن عصاره چهار رایحه گلاب (گل)، میخک (نوعی ادویه)، لیمو (میوه) و اوکالیپتوس (صمغ) دو بار در روز هربار به‌مدت ۱۰ تا ۲۰ ثانیه آغاز کنید. میزان موفقیت در این آموزش از فرد به فرد فرق می‌کند. ممکن است پس از چند هفته، در بویایی‌تان تفاوت‌هایی‌ حس کنید اما دستیابی به نتیجه می‌تواند ماه‌ها طول بکشد و در برخی افراد نیز موثر واقع نمی‌شود. 

توصیه می‌شود این بوها را پس از ۱۲ هفته تغییر دهید و از رایحه‌های معمول‌تر روزمره از جمله فلفل، قهوه، وانیل و سبزیجات تازه و معطر استفاده کنید.

بنابراین، با چهار شیشه عطر و محض احتیاط، یک کیسه مخصوص استفراغ، برای آموزش بویایی آماده می‌شوم. بله، قدری در این مورد شک دارم؛ به‌ویژه این‌که از رایحه گل سرخ و میخک حتی پیش از همه‌گیری هم بیزار بودم اما همان‌گونه که همه ما در طول سال گذشته یاد گرفته‌ایم، راه بهبود هرگز آسان نیست.

در مسیر پختن یک کاسه اسپاگتی (با سیر و پیاز) بدون حال تهوع‌ام. برایم آرزوی موفقیت کنید.