با نزدیک شدن نوروز، بسیاری از خانواده‌های ایرانی برای تدارک غذای سنتی شب عید، یعنی سبزی‌پلو با ماهی، به‌دنبال ماهی مورد علاقه‌شان که البته قیمت مناسبی هم داشته باشد، ممکن است سوپرمارکت‌ها، بازارها و مغازه‌های ماهی‌فروشی مختلفی را زیر پا بگذارند. درنهایت با ماهی سفید یا قزل‌آلا و با ماهی‌های دریایی یا پرورشی، این سنت اجرا می‌شود، اما چقدر اطمینان داریم ماهی که خریده‌ایم، همان بوده که روی برچسبش نوشته شده است؟
پژوهش‌ها نشان می‌دهد به‌جز معدود کسانی که ماهی‌ها را به‌خوبی می‌شناسند، کلاه‌برداری از ما در موقع خرید غذاهای دریایی کار چندان سختی نیست؛ چه زمانی که به‌دنبال خرید ماهی به سوپرمارکت یا ماهی‌فروشی می‌رویم و چه وقتی که می‌خواهیم در رستوران یک غذای دریایی جدید را امتحان کنیم.
تقلب و کلاه‌برداری در حوزه غذاهای دریایی سال‌هاست که در سراسر جهان به عنوان یک مشکل شناخته شده مطرح است.
پیش از همه صیدهای غیرقانونی آبزیان در سراسر جهان و روند پیچیده و غیرشفاف رسیدن این مواد غذایی دریایی به مشتری، به این کلاه برداری دامن می‌زند.
گروهی از پژوهشگران حوزه اقانوس‌ها و ماهیگیری در سال ۲۰۲۰ در یک پژوهش محاسبه کرده بودند که هر سال بین ۸ تا ۱۴میلیون ماهی به‌طور غیرقانونی صید می‌شود. پژوهشگر ارشد این تحقیق می‌گوید که این مقدار صید غیرقانونی از لحاظ اقتصادی چیزی بین ۲۶ تا ۵۰ میلیارد دلار ارزش‌گذاری می‌شود و از لحاظ وزن، مانند این است که سالانه ۱۵ تا ۲۰میلیون گاو دزدیده شوند.
این حجم صید غیرقانونی، اغلب ازطریق نوعی «ماهی‌شویی» (Fish laundering) مشابه روش‌های پولشویی برای سفید کردن هرنوع پول سیاه و غیرقانونی، اغلب با نوعی مخلوط کردن آن با صیدهای قانونی، وارد بازار موادغذایی می‌شود. علاوه‌بر این، بیشتر صید قانونی جهانی نیز ابتدا از قایق‌های ماهیگیری کوچک‌تر به کشتی‌های عظیم حمل‌و‌نقل منتقل می‌شود و برای رسیدن به دست مشتری نهایی، مسیری طولانی را طی می‌کند. از آنجا که تأمین غذاهای دریایی در بازار جهانی مواد غذایی اغلب ازطریق زنجیره‌های پیچیده و غیرشفاف انجام می‌شود، امکان برچسب‌گذاری‌های نادرست و گاه سودجویانه بر آنها بسیار بیشتر از دیگر خوراکی‌هاست و درموارد زیادی ممکن است ماهی کم‌ارزش‌تر به‌جای گونه‌های گران‌قیمت یا ماهی‌های پرورشی به‌جای ماهی دریایی برچسب‌گذاری و فروخته شوند.
روزنامه بریتانیایی گاردین، در گزارشی با بررسی ۴۴ پژوهش اخیر برروی بیش از ۹هزار نمونه غذاهای دریایی رستوران‌ها، سوپرمارکت‌ها و ماهی‌فروشی‌ها در بیش از ۳۰ کشور جهان، به این نتیجه رسیده است که ۳۶ درصد آنها با برچسب‌ها و عناوین نادرست و نامناسب به فروش می‌روند و این را نمودی از تقلب در زمینه غذاهای دریایی در مقیاس گسترده جهانی دانسته است.
بهعنوان مثال، پژوهشگران با بررسی ماهی‌هایی که در رستوران‌ها، سوپرماکت‌ها و ماهی‌فروشی‌های کانادا، آمریکا، بریتانیا، سنگاپور، استرالیا و نیوزیلند با عنوان «سرخو» (snapper) فروخته می‌شوند، دریافتند که ۴۰ درصد از آنها اصلا از این نوع نبوده‌اند؛ بیش از همه در بریتانیا و کانادا، ۵۵ درصد موارد و پس از آن، در آمریکا، ۳۸ درصد آنها برچسب‌های نادرستی داشتند.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
در بعضی موارد نیز ماهی‌ها با عنوان گونه‌های دیگر از خانواده‌ای که به آن تعلق دارند، برچسب‌گذاری می‌شوند. مثلا ۴۸ درصد از صدف‌هایی که در آلمان به‌نام «کینگ‌اسکالوپ» (king scallop) فروخته می‌شدند و مورد آزمایش قرار گرفتند، از نوع اسکالوپ ژاپنی بودند؛ یا از ۱۳۰ بسته‌ای که بهعنوان «فیله کوسه‌ماهی» در ایتالیا آزمایش شدند، ۴۵درصدشان گوشت موجوداتی از گونه‌های ارزان‌تر و نامطبوع‌تر در خانواده کوسه‌ها بودند.
در بسیاری از پژوهش‌های مورد استناد روزنامه گاردین، از تکنیک‌های نسبتا جدید تجزیه‌وتحلیل دی‌ان‌ای استفاده شده است. جالب است بدانید که در این آزمایش‌ها، حتی در بعضی نمونه‌ها، هیچ اثری از موجودات آبزی وجود نداشت و مثلا در سنگاپور خوراکی که باعنوان «میگو‌های قل‌قلی» (prawn balls) فروخته می‌شد، از گوشت خوک درست شده بود و اثری از میگو در آن نبود.
در بخش دیگری از این پژوهش‌ها، بیش از ۱۰۰ نفر به‌طور مخفیانه به ۱۸۰ رستوران در ۲۳ کشور دنیا رفته‌اند و ۲۸۳ نمونه از غذاهای دریایی آنها را همراه با توضیح درج‌شده در منوی رستوران درمورد غذا به آزمایشگاه فرستاده‌اند. پس از آزمایش دی‌ان‌ای برروی نمونه‌ها، مشخص شد که از هر سه رستوران، غذای یکی از آنها چیزی غیر از آنچه که در منوی رستوران آمده، بوده است؛ بالاترین میزان این نوع کلاه‌برداری بین ۴۰ تا ۵۰ درصد و در اسپانیا، ایسلند، فنلاند و آلمان دیده شده است.
ماهی‌های جایگزین‌شده با برچسب یا عنوان نادرست، البته به‌جز تفاوت قیمت، در بعضی موارد بر سلامت مصرف‌کننده نیز اثر می‌گذارند، مثلا درمواردی دیرهضم‌تر یا دارای نوعی انگل بوده‌اند یا خیلی ساده، مواد مغذی کمتری داشته‌اند. مثلا وقتی ماهی تیلاپیا را بهعنوان ماهی سرخوی جنوب به شما بفروشند، باز هم ماهی خورده‌اید، اما امگا-۳ خیلی کمتری دریافت می‌کنید.
اوشنیا، یک سازمان بین‌المللی که به‌طور متمرکز درمورد اقیانوس‌ها و موجودات زنده در آنها پژوهش می‌کند، سال ۲۰۱۶ در بررسی ۲۰۰ پژوهش از ۵۵ کشور، نتیجه گرفت که به‌طور میانگین از هر پنج نمونه ماهی تهیه‌شده از سوپرمارکت‌ها، ماهی‌فروشی‌ها و یا رستوران‌ها، یکی با عنوان نادرست فروخته شده است. به نظر نمی‌رسد که پس از آن هم وضعیت بهتر شده باشد. در پژوهش مشابه همین سازمان در سال ۲۰۱۹ نیز که در شش شهر کانادا انجام شده است، ۴۷ درصد از ماهی‌ها با عنوان نادرست فروخته می‌شدند.
