انتشار اخباری در مورد جابه‌جایی برخی سنگ‌ قبرها در گورستان قدیمی و تاریخی ابن بابویه در شهر ری باز هم این گورستان را در صدر اخبار قرار داده ‌است. در سه دهه اخیر تخریب‌های گسترده‌ای در این گورستان رخ داده ‌است.

با اقدام نهادهای رسمی در سال‌های اخیر به بهانه بازسازی و بهسازی آرامستان ابن بابویه، قبور تسطیح و سنگ قبرهای تاریخی این گورستان ویران شدند. این تغییرات در سال ۱۳۹۷ و به دنبال دستور علی خامنه‌ای رهبر ایران در قالب طرح «تبدیل بقاع متبرکه به قطب فرهنگی» کلنگ خورد.

یکی از خبرسازترین اخبار در این میان نیز پیدا شدن سلطان قبر در گورستان ابن بابویه بود که اجازه دفن اموات را در این گورستان تاریخی برای سال‌ها در اختیار داشته‌است. فروش قبرهایی ۷۰۰ میلیونی در گورستانی تحت مدیریت سازمان اوقاف و امور خیریه تهران!

تخریب قبور، بناها و حتی بافت باغ و فضای سبز گورستان ابن بابویه در سه دهه اخیر که هنر دوره قاجار و پهلوی اول در آن دیده می شد و به گونه‌ای بیان کننده نوع فرهنگ و معماری آن دوران بود از جمله بزرگ‌ترین آسیب‌ها به این گورستان بوده‌است.

اهمیت و ارزش گورستان ابن بابویه یکی به دلیل قدمت تاریخی و بناهای موجود در آن و قبور و سنگ تراشی‌ها و نقوش هنری آنهاست و دیگری به لحاظ دفن بودن مفاخر و مشاهیر در این محوطه تاریخی.

تاریخ شناسان می‌گویند تغییرات اخیر به روح تاریخی ابن بابویه آسیب رسانده‌است. گفته می‌شود پیش از انقلاب اسلامی سال ۱۳۵۷ قرار بوده تا گورستان ابن بابویه به عنوان اثر میراث فرهنگی به ثبت برسد. آینه کاری‌های بنای داخل گورستان قدیمی‌تر از آینه کاری کاخ گلستان بوده، نقوش حجاری شده روی سنگ قبرهای چند صدساله و تاریخچه این مکان تاریخی زمینه ثبت تاریخی این آثار و مجموعه اطراف آن را داشته‌است.

در دو روز گذشته اما اخباری در فضای مجازی مبنی بر جابه‌جایی برخی سنگ قبرها در گورستان ابن بابویه منتشر شد. به دلیل ارزش تاریخی این سنگ قبرها، گمانه‌زنی‌هایی در خصوص تخریب و یا مفقود شدن سنگ گورها صورت گرفت. یکی از اعضای شورای شهر تهران ولی با توضیح اینکه چون داخل قبرها خالی است و فرونشست زمین در این منطقه وجود دارد، دلیل تغییرات را «غیرعمدی» عنوان کرد.

حسن خلیل آبادی، عضو شورای اسلامی شهر تهران، همچنین اضافه کرده‌ بود که فرونشست‌ در قبر‌ها ایجاد می‌شود و شاید دلیل این تغییرات همین باشد. داخل خبر‌ها خالی است و با فرو نشست این جابه‌جایی‌ها طبیعی خواهد بود.

او که ساکن منطقه شهر ری است، در مورد بازسازی گورستان ابن بابویه همچنین به خبرگزاری‌های داخل ایران گفته بود که در حال حاضر بازسازی صورت نمی‌گیرد، اما اگر مشکلی باشد آن را درست می‌کنند.

به گفته این عضو شورای شهر تهران، گورستان ابن بابویه «موروثی» است و تمام اقدامات صورت گرفته در آن باید طبق نظر میراث انجام شود.

همین کلید واژه «اگر مشکلی باشد آن را درست می‌کنند» یادآور دردی است که طی بیش از ۲۰ سال گذشته کمر همت به تخریب گورستانی به جامانده از دوره ساسانیان بسته است.

مسئولیت برخی گورستان‌ها در ایران با سازمان اوقاف و برخی هم با شهرداری‌ها است. ابن بابویه زیرنظر اوقاف نگهداری می‌شود.

حجت نظری، عضو کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران، نیز در خصوص مشکل اخیر ساماندهی و بازسازی گورستان ابن بابویه گفته که عمدتا نگاه حاکم بر ساماندهی و یکپارچه سازی آرامستان‌ها، غیر فرهنگی است و مسئولان امر بیشتر به‌دنبال فعالیت عمرانی هستند تا احیاء هویت.

وجود نگاه کاسبکارانه به گورستان ابن بابویه در سال‌های اخیر تصویر خشنی از این گورستان برجای گذاشته‌است. برخی سنگ‌ قبرهای تاریخی که زمانی صاحبی داشته‌اند، شکسته و در اطراف گورستان پراکنده‌اند. این آشفتگی و نابودی سنگ قبرهای تاریخی نتیجه همان طرح همسان‌سازی گورستان است که سرآغاز آن با طرح علی خامنه‌ای در خصوص گورستان‌ها از دوسال پیش کلید خورد!

در سال ۱۳۷۳ وزارت کشور، در دستوری خواستار منع دفن مردگان در محدوده این گورستان شد. این طرح با عنوان «حفاظت و نگهداری» از گورستان ابن بابویه معرفی شد. با پیشنهاد طرح‌های متفاوتی از سوی شهرداری تهران برای بازسازی و ساماندهی به این گورستان، در نهایت با اجرای طرح «احداث باغ مشاهیر» موافقت شد.

آغاز به کار طرح احداث باغ مشاهیر نیازمند از بین بردن مقبره‌ها و هم‌سطح‌سازی زمین آرامگاه ابن بابویه اعلام شد.

این شروعی رسمی برای تخریب سنگ قبرها، مقبره‌ها و فضای تاریخی این گورستان شد. طی این طرح بیش از نیمی از مقبره‌های خصوصی و خانوادگی به‌طور کامل تخریب شدند. مقبره‌هایی که کارشناسان میراث فرهنگی آنها را موزه‌ای دیدنی از تاریخ معاصر ایران می نامیدند؛ ولی متولیان این مجموعه از آنها به عنوان محلی برای تجمع معتادان و اقدامات نامتعارف نام می‌بردند.

در نهایت در پنجم دی‌ ۱۳۷۵ گورستان ابن بابویه به شماره ۱۸۱۶ در فهرست آثار ملی ثبت شد.

به دستور علی خامنه‌ای، در سال ۱۳۹۷ طرح «تبدیل بقاع متبرکه به قطب فرهنگی» کلید خورد. اجرایی شدن این طرح موجب ایجاد تغییرات گسترده در گورستان های تهران و از جمله گورستان تاریخی ابن بابویه شد.

علی علامه، مدیر آستان شیخ صدوق و گورستان ابن بابویه، در مرداد ماه امسال در گفت‌وگو با خبرگزاری قرآن گفته بود:« تبدیل گورستان تاریخی ابن بابویه به قطب فرهنگی نیازمند انجام زیرساخت‌هایی بوده‌است، در ابتدای شروع به کار متوجه شدیم که در این مکان زیرساخت کار فرهنگی فراهم نیست و باید زیرسازی کار فرهنگی انجام شود. زیرسازی فرهنگی در این مجموعه تا حدی عمرانی بود، پستی و بلندی سنگ‌های قبور در اطراف بقعه شیخ صدوق(ره) نوعی بی‌فرهنگی بود و همین مسئله باعث آزار و اذیت مردم شده بود.»

گفته می‌شود گورستان ابن بابویه را باید نخستین آرامستان تهران و ری عنوان کرد. قدمت گورستان ابن بابویه به پیش از اسلام باز می‌گردد و به گفته تاریخ‌پژوهان در ۲۰۰ سال گذشته افراد و شخصیت‌های مهمی که در دوران قاجار و پهلوی اول و دوم در گستره تهران زندگی می‌کرده‌اند، در این آرامستان دفن شده اند که برخی از آنان از روحانیان و شخصیت‌های سرشناس به شمار می‌روند.

میرزاده عشقی، شهدای واقعه ۳۰ تیر، دکتر فاطمی و هنرمندانی همچون بهزاد، دهخدا، نسیم شمال و تختی در ابن بابویه دفن شده‌اند.

گورستان ابن بابویه یکی از هفت گورستان اصلی و یکی از چهار گورستان بزرگ تهران است. بعد از بهشت زهرا و امامزاده عبدالله و گورستان ارامنه در دروازه دولاب، ابن بابویه یکی از بزرگ‌ترین گورستان‌های تهران به شمار می‌رود.

سابقه به وجود آمدن ابن بابویه به دوره فتحعلی شاه قاجار باز می‌گردد. گویا در زمان فتحعلی شاه قاجار سیل بزرگی در تهران و ری جاری می‌شود و در نتیجه زمین‌های کشاورزی از بین می‌روند. چندین مزرعه در نزدیکی برج طغرل در این سیل از بین می‌روند. در اثر سیل، سردابی در این زمین‌ها پیدا می‌شود. به گفته شاهدان عینی آن سال‌ها، جنازه‌ای تقریبا سالم در این سرداب پیدا می‌کنند که به شیخ صدوق نسبت داده می‌شود.

ابن بابویه یکی از چهار متکلم اصلی شیعه شناخته می‌شود که یکی از کتب اصلی کلام و فقه شیعه به قلم او نگاشته شده‌است. او به همین دلیل برای شیعیان از جایگاه بسیار بالایی برخوردار است.

ابن بابویه متولد شهر قم بوده، ولی طبق اسناد موجود در ری درگذشته است. قدما می‌دانستند که او در همین محدوده مشخص به خاک سپرده شده‌است. اما جای قبر او ناشناس بوده‌است. وقتی این جنازه پیدا می‌شود فتحعلی شاه به همراه حدود ۵ نفر از مجتهدان تهران به محل کشف جنازه می‌روند و متوجه می‌شوند که روی سنگی نوشته شده این محل دفن شیخ صدوق است. شروع ساخت یک بقعه در این محل از همان تاریخ آغاز می‌شود.

بقعه ساخته شده در دوره قاجار، تقریبا به طور کامل از بین رفته‌است و از ماه‌ها پیش و همزمان با بازسازی یا طرح مسطح سازی گورستان ابن بابویه کار مرمت این بقعه نیز آغاز شده‌است. گفته می‌شود آنچه از این بقعه مانده بود تنها به کاشیکاری‌ها و ضریح داخل بقعه محدود می‌شد.