رویای دسترسی ایران به مدیترانه با موانع بیشماری روبرو است

 در این روزها که ایران سرگرم برگزاری مراسم گرامیداشت پیروزی انقلاب اسلامی است، درعراق صحبت از اخراج نیروهای آمریکایی از کشور بوده و درسوریه رقابت برای رزرو صندلی در قطار بازسازی این کشور جریان دارد. ایران نیز دراین میان طرحی را برای رسیدن به آب‌های گرم مدیترانه در دستور کار دارد.

درهمین حال نمایندگان مجلس عراق به دنبال تصویب لایحه‌ای هستند که نیروهای آمریکایی براساس آن ملزم به ترک خاک این کشور بشوند. اما از یک سو سخنان بحث برانگیز رئیس جمهور دونالد ترامپ در رابطه با حفاظت ایران از خاک عراق بر سر زبان‌ها افتاده است و از سوی دیگر محمد جواد ظریف وزیر امورخارجه ایران در صحبت با همتای سوری خود ضمن تأکید بر همکاری اقتصادی ایران با سوریه، آمادگی شرکت‌های ایرانی را برای مشارکت در بازسازی عراق اعلام کرده است. جالب این جاست که در میان این تحولات، در ایران خبر از راه اندازی پروژه آزاد راه کرمانشاه – بیستون به میان می‌آید که بنا به گفته محمد اسلامی وزیر راه و شهرسازی ایران، این پروژه بخشی از طرح بزرگراهی است که ایران را به عراق و سوریه وصل می‌کند.

قراراست دولت ایران ۳۵ میلیون دلار روی این بزرگراه که طول آن ۱۴۱ کیلومتر است سرمایه گذاری کند طوری که بخش خصوصی، ۷۰ درصد از این پروژه را برعهده خواهد داشت. آقای اسلامی ابراز امیدواری نمود که این پروژه با همکاری بخش خصوصی و تأیید بانک‌ها برای پرداخت ۲۳ میلیون دلار جهت فراهم کردن تسهیلات زودتر به سرانجام برسد. 

البته اقدام برای ساختن این بزرگراه، نخستین تلاش تهران برای گسترش نفوذ ایران در کشورهای همسایه و رسیدن به دریای مدیترانه نیست، بلکه این پروژه بخشی از طرح فراگیر "هلال شیعه" به شمار می‌آید که سال‌ها است ایران آرزوی تحقق آن را در سر دارد. مسلماً موفقیت این طرح بزرگ، دست آورد عظیمی برای دولت ایران خواهد بود.

هم اکنون مسیر زمینی، ایران را با عبور از خاک عراق به کشورهای سوریه، و لبنان پیوند می‌دهد.

طرح پروژه‌های مختلف توسعه و راهسازی، همچون احداث بزرگراه‌ها و توسعه پروژه راه آهن که ایران را به عراق و سوریه پیوند دهد سال‌ها است که از سوی مقامات ایرانی مطرح می‌شود. حدود یک سال پیش، گزارش‌های مطبوعاتی تایید کردند که عبور و مرور از مسیر جاده ایران و لبنان که از خاک عراق و سوریه می‌گذرد به صورت معمول جریان دارد. این مسیر از قصرشیرین به سوی خاک عراق و با گذر از شهرهای دیالی و العیاج  در امتداد عراق به سمت دیرالزور سوریه و سپس از جاده زمینی شرق لبنان و با عبور از گذرگاه جوسیه وارد منطقه حرمله لبنان می‌شود.

اما پروژه راهآهن که ایران را به کشورهای منطقه متصل کند از زمان تهاجم ایالات متحده به عراق در سال ۲۰۰۳ مطرح است. آقای مازیار یزدانی، دستیار رئیس شرکت راهآهن ایران چند ماه پیش در سخنانش اظهار داشت که ایران قصد دارد سوریه و لبنان را از طریق احداث یک شبکه راهآهن که از خاک عراق می‌گذرد با ایران پیوند دهد. آقای یزدانی با اشاره به دستور رئیس جمهوری ایران آقای حسن روحانی در رابطه با گسترش راهآهن از مرز شلمچه تا شهر بصره در عراق، این طرح را بخشی از یک پروژه بزرگ در سطح منطقه دانست که هدف آن را ایجاد سهولت حمل و نقل و ارتباطات میان سه کشور یاد شده شکل می‌دهد.

چرا ایران در صدد اجرای چنین پروژه‌هایی است؟

در حال حاضر ایران با وضعیت کاملا نامناسبی روبرو است. این کشور علیرغم این که تحت تحریمهای اقتصادی واشنگتن وغرب قرار دارد در طول سال‌های گذشته مبالغ هنگفتی را صرف کشمکشهای برون مرزی نموده است. افزون بر آن، ظهور جنبش‌های مردمی که خواستار اصلاحات درعرصه‌های اقتصاد و راهبردی کشور می‌باشند چالش دیگری برای دولت به شمار می‌رود.

بدین ترتیب در صورت دستیابی ایران به آب‌های مدیترانه، زمانی دولت ایران موفق به گشایش راه‌های زمینی و مسیرهای دریایی جدیدی می‌شود که قادر به دور زدن تحریم‌های بین‌المللی باشد. سپس این کانال‌های جدید که از قلمرو کشورهای عراق، سوریه و لبنان می‌گذرد، مسیر تازه را برای صادرات و واردات ایران فراهم می‌کند.

علاوه بر جنبه اقتصادی، تهران در تلاش است با پیوند دادن کشورهای یاد شده، نفوذ نظامی خود را در منطقه خاورمیانه گسترش دهد. آنگاه انتقال اسلحه و جابجایی افراد مسلح به راحتی و بدون هیچ مانعی و به گونه‌ای که منافع ایران را تأمین کند در سراسر منطقه میسر خواهد شد.

سخنان حیدر مصلحی، وزیر ایرانی در مورد اشغال چهار پایتخت عربی و گسترش نفوذ کشورش به سواحل مدیترانه و باب المندب را، مسلماً هیچ کس فراموش نخواهد کرد. همچنین دولت ایران اصرار دارد که این کشور باید به منظور جبران خسارت‌های هنگفتی که در جنگ سوریه متحمل شده، نقش عمدهای در پروسه بازسازی سوریه داشته باشد. این پا فشاری ایران نشان دهنده آغاز خودنمایی و حضور آن کشور در دوره پس از جنگ و بازسازی سوریه به شمار می‌آید.

دولت ایران برای تحقق این پروژه از هیچ تلاشی دست بردار نیست چنانکه در دیدار اخیری که اسحاق جهانگیری، معاون رئیس جمهوری ایران در دمشق با مقامات سوری داشت، توافقنامه‌های همکاری اقتصادی بلند مدت در زمینه‌های انرژی، بانکی، تجارت، امور مالی، صنعت و فرهنگ، مبارزه با پول شویی، حمل و نقل و اقتصاد میان دو کشور به امضا رسید. علاوه بر آن، بشار اسد، رئیس جمهور سوریه بارها اعلام کرده است که اولویت مشارکت در پروسه بازسازی سوریه، برای دوستان سوریه خواهد بود، به این معنی که در مرحله بعدی نیز امتیازات اقتصادی و بازرگانی بیشتری به ایران اعطا می شود.

اما آیا این پروژه که ایران آن را یک پیروزی استراتژیک می داند به آسانی عملی خواهد شد؟

شکی نیست که رهبران ایران تمامی تلاشهای خود را در راستای تحقق این پروژه قرار خواهند داد اما  گمان نمی‌رود که آمریکا، اسرائیل و یا روسیه سهولتی برای اتمام این مأموریت فراهم کنند.

حمله‌های مکرر اسرائیل به مواضع ایران در سوریه، پیام‌های مکرری است که نشان می دهد اسرائیل اجازه نخواهد داد تا پهنه نفوذ ایران در سوریه بیشتر از امروز توسعه یابد.

در همین حال، روسیه که به عنوان متحد ایران و رژیم سوریه در خاک آن کشور حضور دارد، با اجرای این پروژه ایرانی موافقت نخواهد کرد. زیرا روسیه هم به نوبه خود خواستار سهم بزرگی در روند بازسازی سوریه است و خواهان نقش و حضور بیشتری در صحنه سیاسی آینده این کشور است.

البته پس از پایان درگیری‌های نظامی در سوریه، جدال دیگری میان طرف‌های موجود در سوریه بر سر بیشخواهی به پا خواهد شد.

 

بیشتر از اقتصاد