بازگشت واشنگتن به برجام با هیچ رئیس جمهوری امکان پذیر نیست

یکی از گزینه‌های تهران برای حل بحران روابط با ایالات متحده، انتظار برای برگزاری انتخابات آینده ریاست جمهوری آمریکا و خوش‌بینی به شکست دونالد ترامپ است. رهبران ایران چنین باور دارند که با شکست سیاسی دونالد ترامپ و ورود رئیس جمهور جدید به کاخ سفید، تنش میان دو طرف کاهش می‌یابد و ایالات متحده به توافق هسته‌ای (برجام) باز می‌گردد. اما کارشناسان سیاسی در واشنگتن عقیده دارند که بازگشت واشنگتن به برجام امکان پذیر نیست زیرا پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات آینده ریاست جمهوری هنوز دور از احتمال نیست و حتی در صورت پیروزی نامزد جدیدی در انتخابات، عوامل فراوان دیگری وجود دارد که مانع بازگشت آمریکا به برجام می‌شود.

با آن که اغلب نامزدهای دموکرات وعده می‌دهند که در صورت پیروزی در انتخابات ۲۰۲۰ به توافقنامه هسته‌ای باز می‌گردند اما واقعیت اوضاع نشان می‌دهد که دیگر راهی برای بازگشت ایالات متحده به برجام باقی نمانده است. بیشتر شروط و موارد درج شده در برجام که در سال ۲۰۱۵ به امضا رسید، اکنون در حال پایان یافتن است و هیچ رئیس جمهور دیگری قادر به لغو فوری تحریم‌های اعمال شده از سوی دونالد ترامپ نخواهد بود.

از سوی دیگر و با توجه به افزایش بحران اقتصادی و اوج گیری تنش‌ها میان جناح‌های اصلاح طلب و اصول‌گرایان در ایران، احتمال می‌رود در انتخابات آینده ریاست جمهوری، اصول‌گرایان قدرت را در دست گیرند و اوضاع سیاسی ایران کاملا دگرگون شود. علاوه بر آن، ایران بارها هشدار داده است که در صورت تداوم تحریم‌ها، این کشور تعهدات خود را در برجام کاهش می‌دهد و خود را از محدودیت‌های تعیین شده خلاص می‌کند، اقدامی که ممکن است منجر به درگیری میان ایران و ایالات متحده شود.

پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات نوامبر ۲۰۲۰، می‌تواند ایران را برای چهار سال دیگر در برابر فشارهای ایالات متحده قرار دهد، بویژه این‌که ترامپ توانسته است حمایت بیشتر اعضای حزب جمهوری خواه را به دست آورد. ترامپ عقیده دارد که سیاست اعمال تحریم‌ها بر ایران، نقش اثرگذاری در انتخابات ریاست جمهوری دارد و می‌تواند عامل پیروزی وی در انتخابات باشد. بنابراین، بازگشت ایالات متحده به توافقنامه هسته‌ای که در سال ۲۰۱۵ از سوی باراک اوباما امضا شده است به‌هیچ صورتی امکان پذیر نیست. ایالات متحده با خروج از برجام می‌خواهد ایران را در چارچوب توافق تازه‌ای قرار دهد که افزون بر پرونده هسته‌ای، شامل ممنوعیت‌های دیگری باشد تا رژیم ایران از حمایت گروه‌های تروریستی در منطقه و توسعه موشک‌های بالستیک دست بردارد. بنابراین ممکن نیست که ایالات متحده از موضع‌گیری کنونی خود در برابر تهدیدهای ایران عقب نشینی کند و دوباره به توافقنامه هسته‌ای باز گردد.

درست است که تحریم‌های ایالات متحده تاکنون ایران را وادار به پذیرش گفتگوها نکرده است اما واشنگتن هیچ شتابزدگی ندارد و مطمئن است که ادامه تحریم‌ها، تهران را با چالش‌های بزرگی روبرو می‌کند و سرانجام، رهبران ایران مجبور به مذاکره می‌شوند.

افزایش تنش‌ها میان ایران و ایالات متحده که منجر به حمله به کشتی‌های نفتکش در نزدیکی تنگه هرمز و سقوط پهپادها در خلیج فارس شد، می‌تواند آمریکا و ایران را درگیر یک جنگ ویرانگر کند و تمام توافقات و هماهنگی‌های مطرح شده را برهم زند. البته در صورت بروز جنگ در خاورمیانه، حل و فصل اختلافات، نیازمند قوانین و اندیشه‌های جدیدی خواهد بود تا فراخور شرایط آن زمان باشد.

دموکرات‌ها چه اقدامی خواهند کرد؟

در ماه فوریه گذشته، کمیته ملی حزب دموکرات آمریکا، با صدور قطعنامه‌ای خواستار بازگشت ایالات متحده به برجام شد، تقریبا اغلب نامزدهای دموکرات در نشست و کمپین‌های خود تأکید بر بازگشت به توافقنامه هسته‌ای دارند جز «کوری بورکر» سناتور جوان ایالت نیوجرسی که خواهان بازگشت به برجام نیست و آرزو دارد در صورت پیروزی به توافق بهتری دست یابد.

خروج تدریجی ایران از برجام

طی چند هفته گذشته، رهبران ایران در واکنش به خروج ایالات متحده از برجام، میزان تعهدات خود در توافقنامه هسته‌ای را کاهش داده و هشدار داده‌اند که در صورت ادامه تحریم‌ها از سوی ایالات متحده، پس از ۶۰ روز، رعایت شروط برجام را بیشتر از پیش کاهش خواهند داد. اگر سیاست کاهش تعهدات به برجام تا هنگام انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در نوامبر ۲۰۲۰ ادامه یابد، از برجام چیزی باقی نخواهد ماند و ایران به طور کامل از توافق هسته‌ای خارج خواهد شد. تداوم سیاست کاهش تعهدات برجام از جانب دولت ایران، دموکرات‌هایی را که خواهان بازگشت به برجام هستند دچار مشکل می‌کند زیرا تا آن زمان، چیزی از توافقنامه هسته‌ای به‌جا نمی‌ماند تا بتوان به آن بازگشت. البته ایران پیش از بازگشت به برجام، خواهان لغو تحریم‌ها می‌شود و دولت جدید دموکرات نمی‌تواند قبل از تعهد ایران به رعایت شروط برجام، اقدام به لغو تحریم‌ها کند.

فشار تحریم‌ها بر دوش کیست؟

برخی از مقامات اصول‌گرای ایران، تأکید دارند تا زمانی که ایالات متحده خسارت‌های ناشی از تحریم‌های اقتصادی را به ایران پرداخت نکند، هیچ تصمیمی برای بازگشت به توافقنامه هسته‌ای اتخاذ نخواهد شد. تردیدی نیست که ایالات متحده و حتی دموکرات‌ها هرگز آماده‌ی پذیرش چنین شرطی نیستند و آن را به صورت قاطع رد می‌کنند.

خانم آرین طباطبایی، پژوهشگر امور ایران می‌گوید: سیاستمداران آمریکایی بر این باورند که ایالات متحده با داشتن نفوذ برتر سیاسی می‌تواند ایران را وادار به عقب‌نشینی و پذیرش شروط مطرح شده کند، اما رهبران ایران نیز در مقابله با آمریکا همین عقیده را دارند که سرکشی آنها سرانجام واشنگتن را مجبور به کاهش و لغو تحریم می‌کند.

سختگیران در راهند

همان‌گونه که ایالات متحده برای برگزاری انتخابات ریاست جمهوری آماده می‌شود، ایران نیز در انتظار اجرای انتخابات آینده ریاست جمهوری است. با توجه به ادامه تحریم‌های شدید اقتصادی که دولت کنونی ایران را دچار دشواری‌های زیادی کرده است، بعید به نظر می‌رسد که در انتخابات آینده، اصلاح‌طلبان به پیروزی برسند، مساله‌ای که شانس اصول‌گرایان را برای پیروزی بیشتر می‌کند. البته حسن روحانی که یکی از عمده‌ترین رهبران اصلاح‌طلب شناخته می‌شود و توافقنامه هسته‌ای در دولت او امضا شده است دیگر نمی‌تواند برای دوره سوم وارد انتخابات شود.

از سوی دیگر، روشن است که تصمیمات کلی سیاست خارجی ایران در دست علی خامنه‌ای، رهبر ایران قرار دارد و او از مخالفان سرسخت آمریکا است و هیچ تمایلی برای بازگشت به برجام ندارد، مگر این‌که فشار تحریم‌های اقتصادی فراتر از تحمل شود و رهبر ایران را وادار به پذیرش بازگشت به توافقنامه هسته‌ای کند.

بیشتر نکات توافقنامه هسته‌ای درحال پایان یافتن است

شمار زیادی از شروط و موارد درج شده در برجام که در سال ۲۰۱۵ به امضا رسید، اکنون در حال پایان یافتن است و دیگر اهمیتی ندارد. به‌عنوان مثال مساله‌ی ممنوعیت فروش سلاح به ایران، که درج توافقنامه هسته‌ای درج شده است، سال آینده پایان می‌یابد. افزون بر آن، ممنوعیت ایران از توسعه سامانه‌های موشک‌های بالسیتک در سال ۲۰۲۳ به پایان می‌رسد. با گذشت زمان و طفره رَوی ایران از رعایت تعهدات برجام، توافق هسته‌ای، اهمیت خود را از دست می‌دهد.

با آن‌که دولت ایران توافقنامه عدم انتشار سلاح‌های هسته‌ای را امضا کرده است اما اقدام ایران به کاهش تعهدات برجام، نشان می‌دهد که ایران حاضر به پذیرش شروط گفتگوها و بازگشت به رعایت تعهدات برجام نیست.

بازگشت واشنگتن به برجام امکان پذیر نیست

ایلان برمن، معاون اندیشکده شورای سیاست خارجی آمریکا عقیده دارد که با توجه به شرایط کنونی، بازگشت ایالات متحده به توافقنامه هسته‌ای به‌هیچ صورتی امکان‌پذیر نیست و جلوگیری از فعالیت‌های تهدید آمیز ایران، نیازمند یک توافقنامه جدید است که همه جوانب تهدیدها را در برگیرد.

بازگشت واشنگتن به برجام، دشواری‌های زیادی دارد که بر طرف کردن آنها، رئیس جمهور آینده آمریکا را به شدت دچار چالش می‌کند بویژه این که دونالد ترامپ، عرصه‌ی تحریم‌ها را علیه ایران گسترده‌تر ساخته است. پس از این‌که ایالات متحده سپاه پاسداران ایران را به‌عنوان گروه تروریستی معرفی کرد اکنون مشکل است به زودی بتوان نام سپاه را از فهرست گروهای تروریستی حذف کرد.

پرونده ایران در رقابت‌های انتخاباتی

تردیدی نیست که پرونده بحران روابط میان ایران و آمریکا نقش مؤثری در کارزارهای انتخابات آینده ریاست جمهوری آمریکا دارد، دونالد ترامپ با اشاره به تهدیدهای روز افزون ایران، می‌تواند دموکرات‌ها را زیر فشار قرار دهد و از تصمیم خروج از برجام، بهره‌برداری سیاسی کند. در مقابل، دموکرات‌ها نیز تلاش دارند با صحبت از بازگشت به برجام، از پرونده ایران به گونه‌ دیگری بهره‌برداری کنند.