تنش‌های خلیج فارس و امکان همسویی بریتانیا و آمریکا در قبال ایران

بریتانیا نسبت به خطری که از سوی ایران متوجه خطوط کشتی‌رانی این کشور در خلیج فارس است، ابراز نگرانی کرده است. پنی موردانت، وزیر دفاع این کشور در این باره گفته: «ما برای حمایت از کالاهایمان که از تنگه هرمز می‌گذرد، سخت متوجه هستیم». این اظهار نظر وزیر دفاع بریتانیا پس از آن صورت گرفت که ایران روز جمعه اعلام کرد که یک نفت‌کش را در تنگه هرمز، توقیف کرده است. 

پس از این‌که سال گذشته آمریکا از برجام خارج شد و به ‌خاطر بازگرداندن ایران به میز مذاکره به منظور دست‌یابی به قرار داد بهتر و جلوگیری از فعالیت‌های خصمانه ایران، تحریم‌ها را افزایش داد، بریتانیا همراه با فرانسه، چین، آلمان و روسیه که امضا کنندگان برجام بودند، برای نجات این قرارداد اتمی تلاش کرد، اما با وجود آن، در هفته‌های اخیر تنش میان تهران و لندن بالا گرفت. 

نفت‌کش‌ها و مزاحمت‌های دریایی

تنش اخیر میان ایران و بریتانیا، در زمانی بالا گرفت که جرمی‌ هانت، وزیر امور خارجه بریتانیا با رئیس دولت محلی جبل الطارق، فابیان پیکاردو در لندن، دیدار کرد و درباره نفت‌کش ایرانی (گریس‌ ۱) که نیروی دریایی ناوگان سلطنتی بریتانیا به‌خاطر نقض تحریمات بین المللی بر سوریه، دو هفته پیش توقیفش کرده بود، مشغول رایزنی بود.

در گفت‌و‌گوی تلفنی‌ای که میان‌ هانت و ظریف، صورت گرفت‌،‌ هانت به همتای ایرانی خود، گفت اگر ایران تعهد کند که نفت‌کش نامبرده به سوریه نفت نمی‌برد، بریتانیا خدمه آن را رها می‌کند. اما وزیر امور خارجه ایران حرف سابقش را تکرار کرد که هدف نفت‌کش در اصل سوریه نبوده است، اما از تعیین جهت آن خودداری کرد و این امر موجب شد تا مسئولان بریتانیایی درباره نیت ایران شک کنند.

پس از این‌که ایران در واکنش به توقیف نفت‌کش خود در جبل الطارق، تهدید به توقیف نفت‌کش‌های بریتانیایی کرد، چند قایق ایرانی، برای یک نفت‌کش بریتانیایی که در حال عبور از تنگه هرمز بود، ایجاد مزاحمت کردند، اما با مداخله و هشدار کشتی جنگی ناوگان سلطنتی بریتانیا (اچ ام اس مونتروز) پا به فرار گذاشتند. چند روز بعد نیز قایق‌های ایرانی سعی کردند تا یک کشتی نظامی بریتانیایی (ناو شکن اچ ام اس دنکان) را که برای تقویت نیروهای نظامی بریتانیا در برابر خطر ایران روانه خلیج فارس بود، در دریای سرخ، مورد تعرض قرار دهند. 

هم‌چنان نیروهای دریایی سعودی، یک قایق انفجاری قابل هدایت از راه دور را، رصد کردند که به ناو جنگی بریتانیایی نزدیک می‌شود، اما پس از این‌که ناو حالت آمادگی جنگی می‌گیرد خطر رفع می‌شود. کارشناسان نظامی بریتانیا در این باره اظهار داشتند که کوشش قایق ایرانی برای تعرض به ناو جنگی سلطنتی بریتانیا در ساحه کشتی‌رانی بین المللی، تنش افزایی از جانب ایران محسوب می‌شود، اگرچه این قایق از جانب حوثی‌های یمن هدایت شده باشد. 

نتایج معکوس

بسیاری از ناظران، پیش بینی می‌کنند که تنش افزایی ایران می‌تواند نتایج معکوس داشته باشد و بریتانیا را بیشتر از پیش به موضع آمریکا نزدیک کند در این صورت توافقنامه هسته‌ای در کل فرو خواهد ریخت. رئیس جمهور آمریکا هم به این موضوع اشاره کرده و اظهار داشت که موضع اروپا درباره برجام تغییر می‌کند. وی پنجشنبه گذشته در توییتی نوشت: «به نظر می‌رسد که بریتانیایی‌ها، فرانسوی‌ها و آلمان‌ها، دارند قانع می‌شوند که ایرانی‌ها نیت خیر ندارند».

هم‌چنان بسیاری از نویسندگان و تحلیل‌گران، در بریتانیا و ایالات متحده آمریکا، تلاش دارند مردم را در رابطه به فریب‌کاری ایران و شانه خالی کردن از تعهداتش آگاه سازند. آنان وعده‌های وزیر خارجه ایران جواد ظریف به جان کری وزیر پیشین امور خارجه آمریکا را یاد آور می‌شوند که چگونه از آن‌ها شانه خالی کرد. هم‌چنان آن‌ها به اظهارات چند روز پیش ظریف اشاره می‌کنند که گفته بود، برنامه موشکی ایران قابل مذاکره است، اما چندی بعد از گفته خود عقب‌نشینی کرد. به نظر می‌رسد که از طرف رهبری تندروی ایران مورد توبیخ قرار گرفته باشد. این امر سبب خواهد شد تا بریتانیا اعتماد خود را به ظریف به عنوان نماینده با صلاحیت ایران در گفت‌و‌گو‌ها، از دست بدهد. 

با ادامه تنش افزایی از جانب ایران و کاهش اعتماد بریتانیا به نجات برجام، لندن در تلاش برای افزایش حضور نظامی خود در خلیج فارس است. زیرا علاوه بر ناوشکن «دنکان» که در جریان دو روز دیگر به ناوشکن «مونتروز» ملحق خواهد شد، ناو جنگی دیگری به نام « اچ ام اس کنت» نیز در ظرف دو ماه دیگر روانه خلیج فارس می‌شود که قرار است در نیمه سپتامبر به منطقه برسد. از طرف دیگر، در داخل بریتانیا تقاضا برای تقویت نیروی دریایی سلطنتی، به منظور حمایت از منافع بریتانیا، در حال افزایش است. حتی برخی از بریتانیایی‌ها به ایرانی‌ها گوشزد می‌کنند که کشورشان تنها کشور غربیِ بود که در کنار آمریکا برای اشغال عراق نیرو فرستاد.

حفاظت از کشتی‌رانی

هرچند بریتانیا از آغاز تنش‌های اخیر، در برنامه حفاظت بین المللی از گذرگاه‌های بازرگانی جهانی در خلیج فارس و دریای عمان، مشارکت داشت، اما علاوه بر آن، تحرکات خود را برای مقابله با تهدیدات ایران، نیز افزایش داد. در حال حاضر، کشتی‌های بازرگانی بریتانیا، در اثنای عبور از تنگه هرمز، از حمایت نظامی این کشور بهره‌ٔمند ۸سعها تا از هرگونه تجاوزی از جانب ایران جلوگیری شود.

اگرچه موضع گیری بریتانیا در ماجرای حمله به دو نفت‌کش‌ ژاپنی و چهار نفت‌کش دیگر در سواحل امارات در دریای عمان، به موضع آمریکا که ایران را متهم کرده بود، بسیار نزدیک بود، اما با وجود آن دیدگاه بریتانیا همواره این بوده که امکان کم کردن تنش و باز گرداندن ایرانیان به عقلانیت، وجود دارد؛ از این رو سعی کرده تا در کنار آلمان و فرانسه، سازوکاری برای تخفیف فشارهای اقتصادی بر تهران، به ویژه در بخش‌های انسانی، پیدا کند. اما ایرانی‌ها تقاضای بیشتر دارند. گویی آن‌ها از اروپایی‌ها می‌خواهند که بر آمریکا فشار وارد کنند، امری که هیچ‌کس فکر نمی‌کند ممکن باشد.

بریتانیا تاکنون تلاش داشتند در برابر ایران از عقلانیت کار بگیرند، اما تهدید کشتی‌رانی بین المللی و گذرگاه‌های جهانی و هدف قرار دادن منافع بریتانیا به طور مستقیم، شاید بریتانیایی‌ها را وا دارد تا از این روش، صرف نظر کنند.

درست است که در آخرین مناظره نامزدان ریاست حزب محافظه کار و پست نخست وزیری، هیچ کدام از آن‌ها از افزایش تنش با ایران، چیزی نگفتند، اما امکان دارد این حالت تغییر کند. به ویژه در صورت پیروزی بوریس جانسون که شانس پیروزیش بیشتر است. در این مناظره، جانسون در پاسخ به این سوال که آیا در صورت دستیابی به پست نخست وزیری، نیروهای بریتانیایی را در کنار نیروهای آمریکایی برای حمله بر ایران خواهد فرستاد، یا نه، گفته بود، نه. اما پاسخ رقیبش جرمی‌ هانت این بود که فکر نمی‌کنم آمریکا خواهان جنگ با ایران باشد. 

به هر حال، نخست وزیر آینده بریتانیا، کوتاهی در حمایت از منافع کشورش در برابر تنش‌زایی ایران را، توجی‌ پذیر نخواهد یافت. 

با وجودی که نفت‌کش کوچکی که ایران آن‌را توقیف کرده، معلوم نیست با پرچم کدام کشور در حرکت بوده و در استخدام کجا بوده، اما بریتانیا خود را برای مشارکت با ایالات متحده آمریکا و هم‌پیمانانش در حفاظت از گذرگا‌ه‌های بین‌المللی و بازرگانی جهانی، مسئول می‌داند.