آیا اختلال جی‌پی‌اس کوهنوردان را گرفتار کرد؟

در دومین روز امداد و نجات کوهنوردان در ارتفاعات شمال تهران و اعلام نام اسامی نه نفر از درگذشتگان، تردیدها درباره علت اصلی حادثه بالاگرفته است.

دو روز پس‌از آنکه سخنگوی اورژانس کشور از گرفتار شدن حدود ۱۰۰ نفر از کوهنوردان در ارتفاعات شمال تهران خبر داد عملیات امداد و نجات هنوز در جریان است و از تعداد دقیق جان‌باختگان اطلاعی در دست نیست.

مجتبی خالدی روز جمعه ضمن اعلام این خبر گفت: «کوهنوردان به‌رغم توصیه‌های مدیریت توچال» برای صعود اقدام کرده‌اند.

او مشخص نکرد منظور از مدیریت توچال چه سازمانی است. احتمالاً منظور سخنگوی اورژانس مجموعه تفریحی‌ورزشی توچال باشد که مسئول خط تله‌کابین این مسیر نیز هست. با مراجعه به وب‌سایت این مجموعه (تا زمان تنظیم گزارش) می‌بینیم نه‌تنها خبری درباره وضعیت پیش‌آمده در توچال در آن منتشرنشده است بلکه همچنان گزینه «سفر به قله در میان برف و مه» در صفحه اول آن دیده می‌شود. در این وب‌سایت تنها به دمای هوا در توچال اشاره‌شده است و هیچ هشدار آب و هوایی یا درباره تعطیل بودن آن دیده نمی‌شود.

رئیس پلیس پیشگیری تهران درباره مراجعات روز جمعه به مجموعه توچال گفته است:«روز جمعه تعداد زیادی از شهروندان به مجموعه توچال مراجعه کرده بودند و شمار جمعیت به حدی بود که بنا بر گفته مدیریت مجموعه برآورد چنین جمعیتی برایشان غیرقابل‌پیش‌بینی بوده است.»

روز جمعه یکی از تمیزترین روزهای سال در تهران بوده که سال گذشته اغلب روزها در آن میزان آلودگی هوا بالای خط هشدار بوده است. پیش‌بینی حضور جمعیت در یک روز تعطیل آفتابی در آغاز زمستان چندان دور از انتظار نیست.

رئیس سازمان امداد و نجات علت مرگ کوهنوردان گرفتار را سقوط بهمن عنوان کرده است؛ اما اظهارات مقامات مسئول با کوهنوردان و شاهدان عینی در تناقض است. از سوی دیگر اصرار مقامات به اینکه افراد بااطلاع از وخامت اوضاع جوی و توصیه به بازگشت، اقدام به صعود کرده‌اند نیز با باز بودن مجموعه تفریحی توچال و برقرار بودن خدمات خط تله‌کابین در تضاد است.

با گذشت دو روز از گرفتاری کوهنوردان در شمال تهران، دلایل دیگری برای وقوع این فاجعه در بین افکار عمومی عنوان می‌شود، ازجمله گم‌شدن کوهنوردان به دلیل اختلال دستگاه‌های جهت‌یاب.

کاربران در شبکه‌های اجتماعی از مدت‌ها قبل به اختلال عملکرد دستگاه‌های موقعیت‌یاب در ارتفاعات شمال تهران پی برده بودند.

 در هفته گذشته نیز چندین بار عنوان شد که دستگاه‌های ردیابی مسیر (جی‌پی‌اس) به‌جای توچال مسیر کوهنوردی را در باند فرودگاه مهرآباد نشان داده‌اند.

در شرایط جوی نامناسب و یا در غلظت مه بالا و یا تاریکی شب، کوهنوردان حتی باوجود آشنایی با مسیر، به دستگاه‌های مسیریاب خود وابسته هستند. هر دستگاه با وصل شدن به ماهواره‌هایی که در مدار زمین قرار دارند موقعیت جغرافیایی را نشان می‌دهند. دقت این دستگاه‌ها به عواملی همچون تعداد ماهواره‌هایی که دستگاه با آن در ارتباط است و کیفیت سیگنال دریافتی مربوط است.

جمهوری اسلامی ایران در بیست سال گذشته از اختلال سیگنال یا به‌اصطلاح «پارازیت» برای مقابله با تماشای «ماهواره» استفاده می‌کند.

کارشناسان بارها اعلام کرده‌اند سیگنال‌هایی که توسط دستگاه‌های مختل‌کننده در ایران ارسال می‌شود علاوه بر آنکه بر سلامت شهروندان تأثیر منفی دارد می‌تواند باعث اختلال در برنامه‌هایی مانند پیش‌بینی وضع هوا نیز شود.

در مردادماه ۱۳۹۳ سازمان هواشناسی نتوانست طوفان شدید تهران را پیش‌بینی کند.  شدت وزش باد در این طوفان به ۱۲۰ کیلومتر در ساعت رسید و بر اثر آن دست کم شش نفر کشته شدند. 

رئیس کمیته محیط‌زیست شورای شهر تهران در آن سال «پارازیت‌ها» را مقصر اصلی اعلام کرد و گفت:«اگر لازم باشد این موضوع را در صحن شورا مطرح خواهیم کرد.»

محمد حقانی درباره گزارشی که در مجلس در رابطه با تأثیر پارازیت‌ها بر پیش‌بینی نشدن طوفان تهران، مطرح‌شده گفته بود: «پیش‌ازاین نیز در جریان بوده‌ایم که مسئله پارازیت‌ها و فرکانس‌هایی که خارج از حد نرمال است، باعث اختلال در پیش‌بینی سازمان هواشناسی کشور می‌شود.»

از سوی دیگر کوهنوردان بارها با اشاره به اینکه در بخش‌هایی از ارتفاعات تهران دستگاه‌های جی‌پی‌اس آن‌ها از کار می افتند دلیل آن را «نزدیکی به مناطق نظامی، امنیتی» می‌دانستند، هرچند هیچ‌گاه این موضوع از سوی مقامات ایرانی تائید نشده است.

خرید دستگاه ضد جی‌پی‌اس در ایران کار سختی نیست. در نمونه‌های با برد کم که در آن از یک تراشه کوچک GPS استفاده می‌شود می‌توان در فرآیند موقعیت‌یابی اختلال ایجاد کرد. ضد ردیاب با ارسال سیگنال مکان‌یابی را دشوار می‌کند.

اختلال‌های ایجادشده در فرایند مسیریابی از طریق ارسال سیگنال غیرواقعی یا اختلالات طبیعی جوی بر روی مسیریاب‌های تجاری مؤثر است. این دستگاه‌ها معمولاً بین ۱۵ تا ۱۰۰ متر خطادارند.

میزان این خطا در جی‌پی‌اس‌های نهادهای امنیتی و نظامی با بهره‌گیری از دستگاه‌های پیشرفته‌تر و پالایش سیگنال و راست آزمایی به یک سانتیمتر کاهش می‌یابد. یعنی در حالت تئوری این امکان وجود دارد که نهاد ارسال‌کننده پارازیت از اختلالات ایجادشده بر روی سیستم ناوبری خودش در امان باشد.

هرچند در واقعیت این امر در سال گذشته زیر سؤال رفت.

پدافند موشکی سپاه پاسداران در ایران به یک هواپیمای مسافری شلیک کرد و باعث مرگ سرنشینان آن شد.

دادستان نظامی تهران با بیان اینکه شلیک در اثر «خطای انسانی» بوده است گفت: «وجود خطای ۱۰۵ درجه‌ای در سیستم جهت‌یابی رادار باعث تشخیص اشتباه جهت حرکت هواپیما شده است.»

غلامعباس ترکی گفته بود که اپراتور هواپیما را «به‌عنوان هدفی که از ناحیه شمال غربی در حال نزدیک شدن به تهران است» در رادار دیده، نه هواپیمایی که در حال دور شدن است.

سپاه پاسداران در ایران تا سه روز پس از سقوط پرواز ۷۵۲ خطوط هوایی اوکراین در ۱۸ دی‌ماه و کشته شدن ۱۷۶ سرنشین آن از اعلام علت اصلی (شلیک موشک) طفره رفت و مقامات از دلایلی چون کهنه بودن هواپیما، نقص فنی و خطای خلبان سخن گفتند.

کاربران نزدیک به حکومت ایران در شبکه‌های اجتماعی نیز با رد کردن شایعات مربوط به انفجار هواپیما و شلیک موشک با عنوان «غیرممکن بودن» اصابت موشک بر اساس مستندات علمی و عینی تلاش کردند تا فضای ملتهب را آرام کنند.

رفتار مشابهی از سوی همان دسته از کاربران در رد ماجرای اختلال در جی‌پی‌اس دیده می‌شود. این گروه با مقصر نشان دادن قربانیان به دلیل صعود در موقعیت جوی خطرناک تلاش می‌کنند کوهنوردان درگذشته را قربانی خطای فردی خودشان معرفی کنند.

در آستانه سالگرد سقوط هواپیمای مسافری، میزان اعتماد عمومی به بیانیه‌های رسمی مقامات مسئول درباره علت سوانح در ایران خدشه‌دار شده است. دور از واقعیت نیست اگر بگوییم اعتماد عمومی به اینکه «جمهوری اسلامی» ایران در مسائل امنیتی، ملاحظه جان شهروندانش را خواهد کرد مدت‌هاست که زیر سؤال رفته است.