در این روزها سخن درباره نشست کمیته نظارت بر تطبیق پیمان هسته‌ای متشکل از کشورهای پنج به علاوه یک بالا گرفته است. پس از رویارویی ایران و آمریکا، قرار است این کمیته، در نیمه ماه ژوئیه جاری، نشست سرنوشت سازی داشته باشد. به گمان بسیاری این نشست به میزبانی فرانسه برگزار خواهد شد. چون رئیس جمهور امانوئل مکرون، تا کنون تلاش‌های دیپلماتیکی در این راستا انجام داده و برای یافتن سازوکاری برای جلوگیری از تشدید بحران و منع ایران از تنش‌زایی و خروج از برجام، تلاش کرده است.
تلاش‌های فرانسه
پس از خروج آمریکا از برجام در ژوئن ۲۰۱۸، ایران کوشیده تا نشست‌های این کمیته را چهار به علاوه یک بنامد، چرا که بدون مشارکت نماینده آمریکا برگزار می‌شد. اما در پی تماس تلفنی مکرون، رئیس جمهور فرانسه با رؤسای جمهور ایران و آمریکا، سخن از بازگشت به سازوکار سابق و مشارکت همه کشورهای امضا کننده برجام به میان آمد. اما هنوز روشن نشده است که آیا آمریکا به طور کامل و فعال و در سطح وزیر خارجه در آن شرکت می‌کند یا فقط در سطح یک نماینده، یا به‌عنوان ناظر بیرون از برجام. این در حالی است که ایران مطابق با سیاست رهبری، بر موضع خود مبنی بر عدم مذاکره در زیر سایه تحریم‌ها، ادامه داده است. اما هرچه باشد کشاندن آمریکا به برجام، هرچند به صورت غیر رسمی، یک گام مثبت به شمار خواهد رفت؛ زیرا در این‌صورت هر دو طرف درگیر می‌توانند به طور مستقیم و بدون میانجی و بر اساس قاعده «برنده برنده» با هم پیام مبادله کنند.
به نظر می‌رسد که ایران با اقداماتی که در راستای کاستن تعهدات خود به مفاد برجام انجام داده، توانسته است توجه و تشویش جامعه بین‌المللی را در باره امکان بازگشت به اهداف هسته‌ای خود، برانگیزد. جامعه بین‌المللی از این‌که ایران همکاری‌اش را با بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، متوقف کند و به فعالیت‌های سری مخفیانه روی آورَد نگران است؛ مسئله‌ای که می‌تواند منجر به پیچیده شدن امور شود و بحران هسته‌ای را به جایی برساند که کشورهای مخالف به اقدام نظامی دست بزنند.
سیاستی که رهبری ایران مبنی بر عدم بازگشت به مذاکرات در زیر سایه تحریم‌ها، برای دولت روحانی ترسیم کرده، نیز در همین راستا قابل تفسیر است.
دیواری که ایران به کمک روسیه در برابر مذاکرات، زیر سایه تحریم‌ها ایجاد کرده، خشم آمریکا را بر انگیخته است، چنان‌‌که نماینده آمریکا در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، خانم جاکی وولکوت، در نشست اضطراری آژانس که به درخواست آمریکا برگزار شده بود، ایران را متهم به اقدام به تهدید اتمی، کرد. هرچند سفیر آمریکا در ریاض جان ابی زید، در مصاحبه‌ای با تلویزیون العربیه، از همکاری و گفت‌وگوی بی قید و شرط سخن به میان آورد.
آیا آمریکا در نشست آینده آژانس شرکت خواهد کرد؟
اگر فرانسه موفق شود که آمریکا را به شرکت در نشست پنج به علاوه یک هرچند به طور ناظر، قانع کند، معنایش این است که اروپا طرفدار تشدید تنش با آمریکا نبوده به طور جزئی به موضع ایران تمایل دارد. این موضع اروپا برای این خواهد بود تا راه برای مذاکرات هموار شود و ایران از غنی‌سازی و تهدید به تشدید تنش، دست بر دارد.
به نظر می‌رسد که نماینده ویژه رئیس جمهور فرانسه، امانوئل بون، در دیدار خود از تهران، پیش‌نهادهایی برای بیرون رفت از بحران کنونی از مسئولان ایرانی شنیده است و از همین جهت، می‌خواهد از این فرصت استفاده کرده به‌خاطر دست یافتن به راه حلی برای این مشکل تلاش کند.
در صورتی که فرانسه موفق به نزدیک کردن مواضع تهران و واشنگتن شود و آمریکا را برای شرکت در نشست بعدی، در هر سطحی که باشد، قانع کند، به معنای این است که غنی‌سازی ایران، منجر به پایان یافتن موضع آمریکا در مرحله اول، یعنی بازگشت به برجام به صورت غیر مستقیم، شده است که برآیندش تحقق شرط اول ایران خواهد بود. در این صورت دروازه گفت‌و‌گو برای تحقق شرط دوم ایران که عبارت است از برداشته شدن تحریم‌ها، باز خواهد شد. بازگشت آمریکا به کمیته نظارت بر برجام، به مثابه بازگشت وی به برجام تلقی خواهد شد، یا این‌که گفت‌و‌گوها در داخل کمیته، منتهی به تفاهمی برای دست‌یابی به ساز وکاری برای تخفیف تحریم‌ها خواهد گردید.
البته در صورتی که آمریکا چنین گامی را بر دارد، به معنای شکست آن در برابر ایران نیست؛ زیرا برخی از طرف‌های ایرانی آگاه بر گفتگوهای پشت پرده میان ایرانی‌ها و میانجی‌های بین‌المللی، ابراز داشته‌اند که تهران به واشنگتن پیام فرستاده که می‌توان در چارچوب آنچه که تفاهمات نامیده شود، به توافق‌هایی دست یافت که از جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- همکاری در گسترش دایره نظارت بر فعالیت‌ها هسته‌ای با مشارکت آمریکا.
- همکاری در پرونده‌های منطقه‌ای، با قبول نقشی برای ایران، توسط آمریکا.
- تفاهم در باره برنامه‌های موشکی ایران و تعهد ایران بر امتناع از بالا بردن برد موشک‌های بالستیک و توانا کردن آن‌ها برای حمل کلاهک‌های اتمی.
خلاصه، برای دست‌یابی به راه حلی برای بحران موجود میان آمریکا و ایران و رسیدن به بحث همکاری‌ها و برقراری روابط مستقیم میان دو طرف، هر نرمشی از جانب آمریکا، در برابر تفاهمی از جانب ایران خواهد بود.
